مقاله مردم سالاری در نظام حقوقی ایران و غرب

معرفی مقاله تحقیقاتی با عنوان مردم سالاری؛ بررسی یک نظریه در دو نظام حقوقی

بخشهایی از متن مقاله

مردم سالاری از مفاهیم بحث برانگیز در حوزه فلسفه سیاست و حقوق است. با توجه به گرایشی که در کشورهای گوناگون به این نظریه وجود دارد، این پرسش مطرح شده است که آیا می توان مردم سالاری را منطبق با فرهنگ و ارزش های هر ملت بومی ساخت یا مردم سالاری نظریه ای یکپارچه است که نفی مطلق یا تسلیم کامل تنها چاره مواجهه با آن است؟

در کشور ما این پرسش تحت عنوان چگونگی جمع بین جمهوریت و اسلامیت آغاز شده و با طرح نظریه مردم سالاری دینی ادامه یافته است، این در حالی است که در برابر طرفداران، برخی نیز اساسا منکر چنین ماهیتی شده و حتی آن را بدعت آمیز خوانده اند.

مقاله حاضر درصدد آن است تا پس از بررسی مبانی و نتایج نظریه مردم سالاری در غرب، اثبات نماید که در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، این نظریه به مثابه روش اداره جامعه پذیرفته شده است اما به مثابه یک جهان بینی، نه!

واژه های کلیدی: مردم سالاری، جمهوریت، اعلامیه جهانی حقوق بشر، قانون اساسی، مردم سالاری دینی

نظریه مردم سالاری

داستان مردم سالاری و دموکراسی نیز در کشور و میان اندیشمندان ما حلقه ای از زنجیره همین ماجرای غم انگیز و طولانی است. در حالی که این مفهوم نیز مانند مفاهیم دیگر در زادگاه خود نیز دارای قرائت و معنای واحدی نیست، طرفداران و مروّجان قرائت های گوناگون و مخالفان سرسخت قرائت رسمی، تلاش می کنند تا همگان را ناگزیر از پذیرش و پیروی شیوه خاصی از آن نشان دهند و ثابت کنند که راه سوم وجود ندارد.

این مقاله درصدد آن است که پس از اشاره ای کوتاه به این مفهوم و تلقی فرهنگ غرب از آن، به تحلیل و ارائه دیدگاه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در این زمینه پرداخته و به نقد نظیر این ادعا بنشیند که ورود این مفاهیم به قانون اساسی چالش میان مدرنیته و دین است و چون ریشه های این مفاهیم در متون دینی اسلامی وجود ندارد باید در این چالش، مدرنیته را پیروز و مقدم دانست.

مردم سالاری از نگاه اسلام و قانون اساسی

قبل از هر مقایسه ای بین تعالیم اسلامی و اصول قانون اساسی با ارکان نظریه مردم سالاری، یادآوری چند نکته ضروری است.

الف- برخی طرفداران و مرو جان شیوه انکار یا تسلیم محض در برابر اندیشه ها و مفاهیم جدید، اصولاً روش نقد اصول گرایانه را نمی پسندد و معتقدند که نباید از نگاه دین به نقد این نظریه ها پرداخت، دموکراسی را آنگونه که غربی ها ساخته و پرداخته اند، نه تنها باید پذیرفت و به نقد و تعدیل آن از منظر تعالیم دینی نیندیشد، که برعکس؛ باید به نقد و باز خوانی دین به نفع اصول ثابت دموکراسی همت گماشت . برای مثال پاره ای از احکام فقهی موجود با دو اصل مهم دموکراسی، مساوات حقوقی همه شهروندان و اصل هدف قانون باید تأسیس منافع همه شهروندان باشد، معارضه دارد و چاره ای جز اجتهاد جدید نیست تا پای بندی به این احکام موجب نگردد که با آنها به جنگ دموکراسی برویم.

بی پرده تر از این، گفتار کسانی است که برای ترسیم مدل مطلوب جمهوری خواهی به تخطئه آیات قرآن و احکام فقهی مستنبط از آن می پردازند و با تأکید بر اینکه مردم سالاری تمام عیار تنها راه خروج از بن بست موجود است، به صراحت می نویسند:

حکم نجاست کفار، حکم جواز غیبت کفار و مخالفان (اهل سنت)، حکم برده گیری و برده فروشی یعنی خرید و فروش انسان، حکم قتل مرتد، تفاوت حقوق برده و آزاد و کل الگوی روابط عبد و مولا، نشان از نابرابری می کند که سدّ راه دموکراسی است و لذا امکان جمع اسلام و دموکراسی وجود ندارد.

فهرست مطالب مقاله

چکیده

مقدمه

بخش اول:شیوه های مواجهه مسلمانان با مفاهیم جدید

1- انکار یا تسلیم محض

2- ترکیب و التقاط

3_ نقد منطقی و اصول گرایانه

بخش دوّم: مطالعه موردی؛ نظریه مردم سالاری

1 بستر و دلیل پیدایش

2تحولات تاریخی و ماهوی

3- مردم سالاری در عصر جدید

بخش سوم: مردم سالاری از نگاه اسلام وقانون اساسی

نتیجه گیری: مردم سالاری و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

الف - پذیرش مردم سالاری به مثابه روش اداره جامعه

ب- نفی مردم سالاری به مثابه یک جهان بینی

یادداشت ها

منابع