پایان نامه اعتبار اعمال حقوقی-تبرعی مریض در مرض متصل به موت

چکیده

آنچه در این پایان نامه مورد تحلیل قرار گرفته بررسی اعتبار اعمال حقوقی-تبرعی مریض در مرض متصل به موت می باشد. از آنجایی که حقوق موضوعه ایران به لحاظ ماهیت ریشه در آراء و نظریات فقهی دارد، رد پای فقه را در بسیاری از منابع قانونگذاری می توان به وضوح مشاهده کرد. از آن جمله بحث مطروحه است که به مناسبت تعارض و ابهاماتی که در آرای فقهی وجود دارد در موارد سکوت حل مسئله با چالش هایی جدی مواجه می گردد. اگر چه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل 167 راه حل ساده رجوع به فقه را در موارد سکوت، اجمال، تعارض و ابهام در قوانین پیشنهاد داده است اما مشکلات اساسی پس از رجوع به منابع ظاهر می شوند. برخی قائل به تصرفات کامل مریض در مرض متصل به موت هستند و برخی دیگر محدودیت این تصرفات را تنها تا ثلث پذیرفته اند. با توجه به مقوله مصلحت که در فقه امامیه نیز بسیار بر آن تاکید شده است و در نظر گرفتن حقوق قانون طرفین یک رابطه حقوقی به نظر می رسد به نظر می رسد نظریه تنفیذ اعمال مریض در مرض متصل به موت تا یک سوم از سایر نظریات ارائه شده بیشتر قابل قبول باشد.

واژگان کلیدی: مریض، تصرفات مریض، مرض متصل به موت، ارث، وصیت

سوالات اصلی و فرعی

1. آیا مرض متصل به موت در حقوق ایران موجب حجر است؟
2. مبنای حجر در مرض متصل به موت در حقوق ایران چیست؟

معناشناسی مریض و شروط مرتبط با مرض متصل به موت

از جمله مهمترین مواردی که باید بدان پرداخته شود دانستن کلیات و مفاهیم راجع به موضوع و ادبیات آن در هر تحقیق حقوقی است. از این رو باید گفت از آنجا که در خصوص واژه شناسی بیمار و صفات و شرایط مربوط به آن از نظر فقهی و حقوقی و حتی پزشکی ممکن است اختلاف نظرهایی وجود داشته باشد در این مجال به بیان مختصر تعریف و مفهوم مریض و مشخصه های راجع به آن می پردازیم.

مبحث اول- واژه شناسی مریض

واژه مریض در زبان فارسی با معادل مریض از ریشه مرض در فقه به کار برده شده است. در معنای لغوی مرض عبارت است از فاصله گرفتن از تندرستی و صحت به دلیل وجود آفت و یا هر آنچه که از موجبات مریضی فرض شود. در حقوق آنگلوساکسون واژگانی نظیر illness، sickness، malaise، ailment diseased را برای مریض به کار برده اند.

در مجموع مریضی و صحت به عنوان دو اصطلاح به کار می روند که بر حسب هر یک از این دو، شخص احکام خاصی را در ابواب مختلف فقه از جمله طلاق، وصیت، اقرار و... پیدا می کند. در مجموع با آنکه بحث، بحث لغوی از این دو موضوع است. بر این اساس در فقه منظور از مریض یا مریض کسی است که در مرض موت به سر می برد و مرض موت مرضی است که صاحب آن از انجام کارهای معمولی خود ناتوان باشد و غالبا در آن مریضی خوف هلاکت برود و به مرگ مریض منتهی شود. باید دانست بیماری متصل به موت با توجه به شرایط خاصی که دارد ممکن است یک اصطلاح فقهی به شمار آید اما خود بیماری یک مفهوم عرفی است. از این رو در این پایان نامه با توجه به موارد گفته شده به توصیف مرض متصل به موت پرداخته ایم.

گفتار اول-تعریف اصطلاحی مرض متصل به موت

منظور از مریض در عنوان بحث چیست؟ اگر منظور از مرض، مرضی باشد که مریض بر اثر آن بمیرد، این عنوان از باب اضافه سبب به مسبب است و به آن مرض مرگ گفته می شود. مرض مرگ مرضی است که سبب و علت مرگ باشد. این مرض بر دو قسم است که در زیر توضیح داده می شود، زیرا سبب گاهی به فعلیت می رسد و گاهی فقط جنبه شانیت دارد. احتمال دیگر آن است که منظور از مرض مرضی باشد که مرگ در دوره آن مرض اتفاق می افتد، ولی آن مرض هیچ تاثیری در مرگ مریض ندارد.

بنابراین مرض موت از جمله مسائل بحث برانگیزی است که محل کلام فقیهان در برخی ابواب فقهی بوده و بعد از ثبوت آثاری را به دنبال دارد. این تعبیر ترکیب اضافی سبب به مسبب است که دارای دو نوع فعلی و شانی می باشد. یا اضافه ظرف به مظروف می باشد.

اگر اضافه سبب به مسبب و از نوع فعلی باشد؛ مراد از آن، مریضی خطرناکی چون تومور مغزی بدخیم است که به طور مستقل و بدون دخالت عارضه دیگری، سبب مرگ می شود، به گونه ای که اگر این مریضی نمی بود، فرد زنده می ماند. در این حالت، مریضی هم سببیت برای مرگ دارد و هم شانیت.

تعریف حقوقی مرض متصل به موت

در کتب حقوقی و در نگاه قانونگذار ایرانی تعریف روشن و دقیقی از مرض متصل به موت به چشم نمی خورد، زیرا اساسا در حقوق ایران، مریضی از اسباب حجر و تحدید تصرفات مالی شمرده نشده است و قانونگذار نیز با صرف نظر از احکام مفصل مربوط به تصرفات مریض، تنها به ذکر حکم ارث زنی که در مریضی مرد به عقد او درآمده یا از او جدا شده اکتفاء کرده است. اما در قانونگذاری های کشورهای همسایه اسلامی تا جایی که نگارنده تحقیق نموده است مرض متصل به موت از سوی قانونگذار تعریف شده است. بنابراین به نظر می رسد علاوه بر طرح این موارد می توان به صورت تطبیقی از تعریف های مذکور در وضع قانون، جهت روشن نمودن تعریف مرض متصل به موت بهره گرفت. در ذیل به تعاریفی که از سوی قانونگذاری عثمانی، اردن و فلسطین در مورد مرض متصل به موت وجود دارد، اشاره می شود.

در خصوص حقوق دانان نیز مواردی را می توان یافت که به تعریف و مفهوم سازی از مرض متصل به موت پرداخته شده است. برای مثال دکتر محمد جعفر جعفری لنگردوی در ترمینولوژی حقوق در این باره نوشته است:

مرض موت مرضی است که بدون اینکه بین آن و مرگ، مریض شفا، (ولو برای مدت کوتاه) پیدا کرده باشد به دنبال آن مرگ فرا رسد. تشخیص آن به نظر پزشک است و مادام که محرز شود نمی توان اثری بر چنین مرض مترتب کرد. این تعریف حقوقی نیز برگرفته از منابع فقهی است که نگارنده به آن اشاره داشته است. در جای دیگر در تعریف این اصطلاح آمده است:

در فقه به آن مرض الموت گویند که منجر به مرگ شود و در آن مریضی شخص از تصرف و اعمال درست و معمول کارهای خود ناتوان است.