مبانی نظری بردگی و برده داری در اسلام و فقه

مبانی نظری فصل دوم پایان نامه برده داری در فقه امامیه، بردگی از نظر اسلام

بخشهایی از متن مبانی نظری

برده داری در فقه امامیه

موضوع بردگى از نظر اسلام همواره از موضوعات مهم و بحث برانگیز در حوزه ی اندیشه اسلامى، به ویژه در باب حقوق بشر است. موضوع بردگى در اسلام بسیار پر دامنه و ابعاد و جوانب گوناگون فقهى، فکرى و تاریخى دارد.

موضوع بردگى در اسلام اگر چه به دلیل عدم کارآیى آن در ساحت عمل به موضوعى فراموش شده در پژوهش هاى اسلامى تبدیل شده و از گردونه اجتهادهاى نوین فقهى خارج شده است، اما از آن جا که موضوع حساس تاریخى است پژوهشگران مسلمان و غیرمسلمان به آن توجه داشته و گاه دستاویزى براى عیب جویى و شبهه افکنى دشمنان کج اندیش و مخالفان اسلام قرار گرفته است.

برخى با نادیده انگاشتن سهم اسلام در مبارزه ی فکرى و عملى با برده دارى و تلاش وسیع و پی گیر رسول خدا(ص) در حل این معضل ریشه دار اجتماعى، مبارزه تدریجى اسلام با برده دارى و پذیرش اجبارى آن را در موارد خاص به طرفدارى همه جانبه اسلام از برده دارى تفسیر کرده اند، به ویژه رفتار حاکمان و دولت هاى ظالمى که به نام اسلام بر مردم حکومت مى کرده اند را نیز به پاى اسلام نوشته و انتقاد خود را از دولت هاى اسلامى متوجه اصل دین اسلام کرده اند. حال آن که اگر واقعیات و شرایط اجتماعى عصر ظهور اسلام به خوبى تبیین شود و به سابقه ی بسیار طولانى برده دارى در میان ملت ها و دولت ها و بدرفتارى با بردگان در جهان توجه شود، به تلاش وسیع اسلام در حل این معضل اجتماعىِ تاریخ بشر و تحول در وضع زندگى و خوش بختى بردگان پى خواهیم برد.

بردگى از نظر اسلام

پیش از ظهور اسلام، بردگى پدیده اى جهانى بود، و مثل همه جاى دنیا، در جزیره ی العرب نیز رایج بود. در این جا این سؤال مطرح است که اسلام چه برخوردى با این پدیده ی رایج و جهانى داشت؟ آیا آن را به طور کلى لغو کرد یا آن را کاملا تأیید کرد؟ و یا آن که با آن مبارزه تدریجى نمود؟

براى پاسخ به این سؤال ها و بررسى وضعیت بردگان در عصر نبوى، مى بایست این مسئله را در دو شاخه اصلى، مطالعه و پى گیرى کرد: 1. بردگان سابق که عمدتاً به شیوه هاى ناصحیح و بر اساس عرف رایج اجتماعى به بردگى کشیده شده بودند، 2. بردگان جدید که بر اساس قوانین اسلامى به بردگى در مى آمدند.

درباره ی دسته نخست، همواره این بحث مطرح است که چرا اسلام از این بردگان رفع بردگى نکرد و حکم فورى به الغاى چنین بردگى نداد؟ مگر نه این که این بردگان به شیوه هاى ناعادلانه و غیر صحیح به بردگى کشانده شده بودند؟ چرا اسلام حکم آزادى اجبارى آن ها را صادر نکرد؟ چه عواملى مانع مى شد تا پیامبر اسلام این پدیده را به مرور زمان و آرام آرام از صحنه اجتماع از بین ببرد؟

در پاسخ باید گفت که با توجه به استحکام شدید ریشه هاى بردگى در جوامع باستان اگر پیامبر اسلام اقدام به مبارزه فورى و بى امان با پدیده بردگى مى کرد به متلاشى شدن رشته هاى زندگى اجتماعى اقتصادى آن دوران منتهى مى شد. مبارزه دفعى با بردگى در شرایط آن عصر، دشوارى ها و پیامدهاى زیان بارى درپى داشت که در ادامه به بررسى آن ها مى پردازیم.

فهرست مطالب مبانی نظری

برده داری در فقه امامیه

بردگى در جاهلیت

اسباب و عوامل بردگى در جاهلیت

اسارت در جنگ

تجارت

فقر

بدهکارى

سرقت (آدم ربایى)

تاریخ بردگی اسیران

رفتار با بردگان درجاهلیت

جایگاه اجتماعى بردگان

نقش بردگان در اقتصاد

استفاده نظامى از بردگان

سوءاستفاده جنسى از بردگان

تنبیه و شکنجه بردگان

آزاد کردن بردگان در عصر جاهلى

ولاء و گونه هاى آن در عصر جاهلى

بردگى از نظر اسلام

موانع لغو دفعى بردگى

اقدامات رسول خدا(ص) در حذف نظام برده دارى

مبارزه ی بنیادین با برده دارى

محدود کردن اسباب و عوامل بردگى

گشودن درهاى آزادى به روى بردگان (عتق)

شیوه ی اسلامى بهترین راه کار در امر بردگى

مقابله به مثل و مجازات کفار حربى

فهرست منابع