تحقیق نظام حقوقی اراضی موات قبل و بعد از انقلاب

در این رساله سعی و اهتمام بر این بوده است که با مطالعه آثار و تعمق و تدقیق در متون قانونی و تحت هدایت و تاثیر اندیشه های حقوقی به تدوین و بیان و شناساندن نظام حقوقی راجع به اراضی موات در قبل و بعد از انقلاب بپردازیم. لذا با وجود تشتت و پراکندگی قوانین و فقر رویه قضایی خود را موظف به تحقیق و بررسی نمودیم. رساله ها و کتبی که راجع به موضوع نوشته شده است در عین ارزندگی جامع و کافی نبوده، و در آنها بسیار اندک به مسائل مبتلا به توجه شده است. عمده دلایلی که سبب انتخاب موضوع شد احساس نمودن وجود نقص و اجمال و تعارض در قوانین موجود راجع به اراضی موات و سعی در پاسخ و تحقیق در اطراف دهها مسئله ای که راجع به موضوع وجود دارد. هم اکنون دست اندرکاران و مجریان با تعیین مصداق اراضی موات در عالم خارج با یکدیگر اختلاف دارند.

برابر قوانین ملی شدن جنگل ها و مراتع و قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع، مراتع و بیشه های طبیعی از جمله منابع ملی بوده و می بایست حفظ شده و جهت تعلیف دام و طرح های مرتع داری و سایر طرح های احیایی و عمرانی از آن استفاده شود، لیکن برابر قانون زمین شهری، قانون ابطال اسناد اراضی موات و لایحه واگذاری و احیاء اراضی موات می باشند. و قابل واگذاری بدون قید و شرط و تفاوت اراضی موات و ملی به درستی در قوانین مشخص نشده است.

آیا اجرای قاعده فقهی من احیی ارضاً مواتاً فهی له در حال حاضر امکان دارد و یا خیر؟ و اصولاً نحوه اجرا و عمل قاعده مذکور امروزه چگونه می باشد؟

آیا بهره برداری از اراضی موات به شکلی که اکنون صورت می گیرد موافق مقررات و شرع می باشد یا خیر؟ آیا اصل بر فروش و انتقال قطعی اراضی موات می باشد و یا خیر فروش و انتقال قطعی استثنایی بر اصل است؟

چرا و با چه اهدافی قانونگزار در قبل و بعد از انقلاب اسلامی اقدام به ابطال اسناد مالکیت اراضی موات نمود؟ آیا اراضی موات و جنگل ها و مراتع قابل وقف می باشد یا خیر؟ چونکه فتاوی متعدد و متفاوتی از فقهای عظام در اطراف موضوع صادر شده است. آیا اصولاً جنگل ها و مراتع جزء اراضی محیاء بالاصاله می باشد یا خیر چون هر یک از پاسخ ها دارای آثار متفاوت می باشد.

و مسائل و موارد دیگر که در این مساله در حد بضاعت علمی به تحقیق در اطراف آن خواهیم پرداخت.

تعریف اراضی موات

برای اراضی موات تعاریف متعددی ارایه شده است، که ما ضمن تقسیم بندی آن به شرح ذیل به تعریف و تفسیر آن خواهیم پرداخت.

تعریف لغوی موات

کلمه موات، الموت و الموته در لغت به معنی مرگ می باشد. چنانچه در المنجد باب میم از موات و الموات به مرگ و مرده تعریف شده است. و همچنین در لغت به چیزی که فاقد روح است اطلاق شده و زمین موات به زمینی گفته می شود که در تملک هیچ انسانی نبوده است.

به نظر می رسد عنصر و رکن اصلی در این تعریف وضعیت زمین می باشد.

به تعبیر دیگر برابر این تعریف، زمینی که فاقد اعیانی و یا انتفاع معمول باشد را موات می دانند. در این تعریف زمینی که غیر قابل بهره برداری باشد را موات تلقی کرده اند و مفهوم مخالف آن زمینی است که قابل بهره برداری و زنده باشد...

تعریف حقوقی اراضی موات

قسمت ب از بند 9 ماده اول قانون اصلاحات ارضی مصوب 1338 اراضی موات را چنین تعریف می کند: اراضی موات زمینهای بایر است که ملک اشخاص نمی باشد.

همچنین ماده 2 آیین نامه قانون لغو مالکیت اراضی موات شهری و کیفیت عمران آن، مصوب 5/4/1358 شورای انقلاب زمین موات را چنین تعریف می کند:

زمین موات از نظر این قانون زمینی است که معطل مانده و عمران و آبادی در آن به عمل نیامده باشد.

همینطور بند ب از قسمت واژه نامه لایحه واگذاری اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی ایران مصوب 26/1/1359 و آیین نامه اجرایی آن در بند 5 ماده یک اراضی موات را چنین تعریف می کند:

زمینهایی است که سابقه احیاء و بهره برداری ندارد و به صورت طبیعی باقی مانده است.