پایان نامه بررسی شرایط قاضی در فقه اسلامی

چشم انداز اسلام در مقوله قضاء ریشه در اعماق فلسفه اسلام دارد که نظام هستی را بر مبنای عدل و داد می داند. در اسلام بحث از حل و فصل منازعات و اجرای عدل و داد هرگز مستقل و مجرد از بحث شرایط و اوصاف کسیکه اجرای آن را به عهده دارد مورد بررسی قرار نگرفته بلکه این دو مکمل یکدیگر بوده و مشروعیت قضاء را فراهم می سازند و این دو رکن عبارتند از :

1- اهلیت قاضی به لحاظ احراز شرایط ویژه آن

2- مطابقت احکام صادره با قوانین الهی

به همین منطور است که در اسلام هر گاه فردی واجد شرایط دادرسی نباشد هر جند به عدل و داد حکم نماید گماردن وی در منصب قضاء حرام و قبول او نیز گناه و بردن دعاوی از سوی مسلمانان در محکه او نیز حرام می باشد.

سوال مورد تحقیق

1. شخصی با احراز چه شرایطی می تواند بر مسند قضاوت بنشیند.
2. مشروعیت و ثبوت قضاء در اسلام
3. انتصاب قاضی از دیدگاه امامیه و اهل سنت
4. انتخاب و گماردن قاضی از نظر امامیه و اهل سنت
5. اجتهاد از دیدگاه امامیه و اهل سنت
6. قضاء تنصیب و تحکیم
7. قضاء تحکیم از دیدگاه امامیه و اهل سنت
8. شرایط قاضی در حقوق موضوعه

در این پایان نامه قبل از ورود به بحث اصلی یعنی شرایط قاضی، مباحث مقدماتی و لازم مبنی بر بررسی واژه قضاء، نگرش اسلام به دادرسی، رابطه دادرسی با وظایف رهبری، چگونگی انتصاب قاضی در زمان غیبت نزد شیعه و انتخاب قاضی از دیدگاه اهل سنت، ثبوت قضاء و حکم آن در اسلام و راههای اثبات ولایت قاضی بیان گردیده و آنگاه وارد محور اصلی بحث یعنی شرایط قاضی شده ایم، از میان شرایط مختلف سه شرط عدالت، اجتهاد و رجولیت (مرد بودن قاضی) به لحاظ اهمیت موضوع پرداخته و پس از آن، بیان شرایط قاضی التنصیف و قاضی التحکیم و تفاوت حکمیت با دادرسی و نیز قانون موضوعه در ایران و نتیجه کلی ملحقات آن، معرفی اجمالی اعلام و اشخاصی که نام ایشان در متن و پاورقی آمده و فهرست منابع می باشد.

بررسی واژه قضاء

قضاء واژه ای است عربی، اصل آن قضایٌ بوده است که به خاطر قاعده صرفی یای بعد از الف تبدیل به همزه شده و جمع آن اقضیه می باشد، واژه قضیه نیز به معنای حکم آمده که جمع آن قضایا است. واژه قضاء در فارسی به داوری، دادرسی و حکم ترجمه شد و در کتب فقهی احکام قضا را تحت عنوان کتاب القضاء، کتاب القضایا، کتاب القضیه، آداب القضاء و ادب القاضی می توان یافت.

عده ای از فقهاء معنای عرفی قضاء را معادل معنای لغوی آن یعنی حکم گرفته اند و گروه دیگر از آن به ولایت بر حکم یا الزام به حکم تعبیر نموده اند. مشهورترین معنای لغوی قضاء حکم است که با معنای اصطلاحی آن نیز مناسبت تام دارد...

چگونگی انتخاب قاضی و گماردن آن

اذن امام در قضاء شرط حتمی و لازم است و هرگاه منطقه ای از بلاد اسلامی خالی از قاضی بود (به دلیل نبود و یا مرگ و یا عزل قاضی آن) بر رهبر جامعه اسلامی واجب است تا فرد واجد شرایط را برای حل و فصل دعاوی بر گزیده و راهی آن منطقه نماید...

بدیهی است آنچه که گفته شد مربوط به چگونگی انتصاب قضات در زمان حضور پیامبر(ص) و یا قرون اولیه ظهور اسلام بوده و راه های گزینش و انتصاب قاضی منحصر بدان نمی باشد، به ویژه در شرایط امروزی جهان که گستردگی قلمرو حکومت اسلامی و وسعت دامنه دخالت دولت و حکومت اسلامی در امور مختلف موجب گردیده تا ضرورتاً عزل و نصب قضات توسط افراد و یا تشکیلات خاصی که به همین منظور و بر طبق قانون اساسی و یا سایر قوانین موضوعه ممالک اسلامی پیش بینی و مورد تنفیذ ولایت فقیه (در حکومت شیعی) و یا حاکم اسلامی قرار گرفته انجام شود...

شرایط قاضی در حقوق موضوعه

تردیدی نیست که در یک کشور اسلامی دادرسان دادگاه ها باید شرایط اشتغال به امر قضا را دارا باشند، اما دادرسان دادگاه های امروزی باید به دانشهای جدید مجهز شوند و در کنار علوم قرآنی و فقهی مسائل روز و علوم جدید را نیز یاد بگیرند. همچنین باید در کنار شرایط شرعی برای دادرسی، شرایط عرفی نیز برای دادرسان پیش بینی شود تا هر فردی به ناحق بر مسند قضا ننشیند. به عبارت دیگر، شرایط شرعی هر چند برای اشتغال به دادرسی لازم است اما کافی نیست، و نباید پنداشت هر کس می تواند به مقام شامخ قضا نایل آید و بدون داشتن شرایط عرفی و گذراندن دوره کارآموزی به دادرسی اشتغال ورزد، کارآموزی قضایی از جمله شرایط هایی است که هر دادرسی پیش از اشتغال به امر قضا باید آن را گذرانده باشد.

تأکید اسلام بر ضرورت اتّصاف قاضی به شرایط و ویژگیهای خاص، یکی از مسائلی است که سبب امتیاز نظام حقوقی اسلام با سایر نظامهای حقوقی جهان به ویژه نظامهای معاصر گردیده است،

آنچه که سبب امتیاز نظام حقوقی اسلام گردیده، همان تأکید و توجه به صلاحیت قاضی قبل از دادرسی است در حالیکه در نظامهای دیگر بدون استثناء محور مسائل و احکام حقوقی نفس حکم و قانون است و در حقیقت بحث از شرایط دادرسی جایی در مجموعه نظام حقوقی ندارد.