پایان نامه بررسی فقهی و حقوقی اشتباه در موضوع عقد

چکیده

این رساله تحت عنوان بررسی اشتباه در موضوع قرارداد است. ابتدا تعریف اشتباه از لحاظ لغوی و حقوقی و تفاوت آن با واژه های مشابه مثل خطا و سهو و جهل و تعریف موضوع قرارداد و اینکه در مباحث پراکنده مربوط به ایجاب و قبول، شروط و خیارات در کتب فقهی در بررسی قواعد فقهی مانند العقود تابعه للقصود، المؤمنون عند شروطهم، اصاله اللزوم استنباط و در حد گنجایش این مجموعه مورد بررسی قرار گرفته است.

کلید واژه: اشتباه، موضوع مورد معامله

هدف تحقیق:

نویسندگان حقوق در تفسیر اشتباه و تأثیر آن در قراردادها اتفاق نظر ندارند و تعابیر آنان مختلف و گاه متضاد است. وجود همین اختلاف نظرها دربارۀ اشتباه و تأثیر آن در قراردادها و روشن نبودن مفهوم اشتباهات مؤثر، مثل مفهوم موضوع معامله در قانون گویا نبوده و نیاز به بررسی و دقت دارد و به همین خاطر باید روشن ساخت که آیا منظور اشتباه در هویت موضوع عقد است یا در جنس موضوع یا آنکه اوصاف جوهری موضوع را نیز در بر می گیرد و یا اینکه آیا اشتباه مؤثر عقد را باطل می سازد یا غیر نافذ؟ در قانون مدنی ایران تمییز اشتباه های مؤثر در صحت عقود، اشتباه های موجب خیار فسخ بسیار دشوار است.

در صورتیکه اشتباه قصد و رضا را از بین نبرد و در زمره ی خیارات نباشد در عقد تأثیری ندارد و یا بحث اشتباه در قانون از جمله اشتباهاتی است که باید آنرا در عقد بی تأثیر دانست.

اما اگر اشتباه در قانون به اشتباه های مؤثر در عقد منتهی شود، نه به واسطه اشتباه در قانون، بلکه به این دلیل که اشتباهی که روی داده به حکم قانون در عقد مؤثر است، بر صحت عقد تأثیر می گذارد و چنین مسائل و پرسش هایی اساس این پایان نامه را تشکیل می دهد. اساسی و بنیادی بودن این گونه مباحث در سیر اندیشه ی فقهی-اجتماعی بیانگر این است که عقود و معاملات از جمله احکامی است که نقش بسزایی در چگونگی روابط انسانها با یکدیگر ایفا می کند تا ازتضییع حقوق جلوگیری شود.

تعریف اشتباه در اصطلاح علم حقوق دانان

در اصطلاح حقوقدانان اشتباه عبارت است از تصور خلاف واقع از امری به طوری که آنچه را واقعی می پندارد غیر واقعی است و آنچه غیر واقعی است، حقیقت می پندارد.

1- یکی از حقوقدانان فرانسوی در تعریف اشتباه این چنین بیان کرده است: اشتباه، نمایش نادرست حقیقت است.

2- یکی از فقهای امامیه در تعریف اشتباه این چنین بیان کرده است: اشتباه عبارتست از مطابق نبودن اراده ظاهری با اراده باطنی.

3- یکی از فقهای اهل سنت در تعریف اشتباه این چنین بیان کرده است: در اشتباه، انگیزه و دافعی که موجب قبول تعهد طرف به اشتباه افتاده شده با آنچه که در خارج است، متفاوت است.

شرایط تأثیر اشتباه در موضوع قرارداد

اشتباه در علت عمده ی عقد یا اشتباه اساسی

اشتباهی در عقد مؤثر است که اساسی و جوهری باشد چنین اشتباهی در اراده شخص و نفوذ آن تأثیر می کند و آن را معیوب می سازد. بنابراین این نارضائیهای عرفی و اشتباهات کم اهمیت و غیر اساسی را نباید در عقد مؤثر دانست. مفهوم اشتباه اساسی و جوهری این است که تصور غلط علت عمده و محرک اصلی برای ورود شخص به عقد باشد به طور مثال: چنانچه شخصی با این تصور که زمینی را که به منظور ساخت بنای تجاری خریداری کند بر خیابان است اقدام به خرید آن کند و پس از انجام معامله معلوم شود که زمین محصور بوده و خیابان در کار نیست، این اشتباه جوهری بوده وبه یکی از ارکان عقد لطمه می زند. زیرا آنچه مقصود بوده واقع نشده است.

بنابراین بیع پارچه با این تصور که قابل شست و شوست و پس از روشن شدن نادرستی این تصور اشتباه مؤثر در عقد دانسته شده است و یا بیع قطعه ای بر مبنای این تصور غلط که قدیمی و با ارزش است پس از روشن شدن غلط بودن تصور مبنای توافق اشتباه، در عقد مؤثر دانسته شده است زیرا این اشتباه جوهری وعلت عمده عقد بوده و در وصف اساسی شی واقع شده است.

چنانچه اشتباه اساسی یا علت عمده عقد بر اشتباه در شخص طرف مقابل، قابل انطباق باشد، اشتباه در صحت عقد مؤثر است، و اشتباه در شخص در صحت عقد مؤثر نیست مگر در جائی که در هویت متعاقد یا صفتی از صفات او اشتباه روی داده باشد و این ذات یا صفت، باعث و محرک اصلی متعاقد به انعقاد عقد باشد به طور مثال کسی که در ذات موهوب له یا وکیل یا مزارع و یا شریک اشتباه کند و با او عقدی را منعقد کند که اگر حقیقت را می دانست از انجام آن خودداری می کرد.