مقاله دفاع مشروع و تعریف آن در نظام حقوقی

معرفی مقاله تحقیقاتی بررسی دفاع مشروع و تعریف آن در نظام حقوقی

بخشهایی از متن مقاله

دفاع مشروع (Legitimate Defence) یا دفاع قانونی اصطلاحی است که در قرون معاصر وارد مباحث حقوقی گردیده است. اصل مبحث دفاع ضمن کتاب جهاد از کتب فقهی مورد بحث قرار گرفته است که دفاع را یکی از واجبات اعمال مسلمانان در حفظ حدود و ثغور اسلامی بر وجه محاربه و مقاتله با دشمنان اسلام و کفار واجب کفایی (و بعضاً واجب عینی) دانسته اند. بدون اینکه عنوان مستقلی به صورت دفاع مشروع در کتب مذکور مشاهده شود ولی مفاهیمی در این مورد از طرف بعضی از فقها بیان گردیده است. دفاع مشروع عبارت است از دفاع مجاز و قانونی شخصی که به جان و مال و ناموس او حمله می شود و شخص قادر به دریافت کمک از مأمورین یا دیگران برای دفع آن حمله نباشد در این صورت شخص مرتکب قتل یا ضرب و جرح طرف یا ورود خسارت به او گردد شخص مدافع مصاب است و مسئول جرایم و خسارات وارد شده نمی باشد.

یکی از مفاهیمی که در حقوق بسیار مهم است و شناخت آن باعث جلوگیری از جرایم بصورت ناخودآگاه می شود حقوق کیفری در مفهوم دفاع مشروع است. و یکی از عوامل موجهه جرم است این مبحث یکی از مباحث مهم در حقوق کیفری است و چون از فقه اسلامی اخذ شده،در این تحقیق ما سعی کرده ایم تا یک مطالعه تطبیقی بر روی این مبحث در فقه امامیه و فقه مذاهب اهل سنت و قانون مجازات اسلامی و قانون مجازات فرانسه داشته باشیم و مبنای فکری دسته بندی شده ای را تا آن اندازه که در توان ماست ارائه دهیم.

تعریف دفاع مشروع

تعریف دفاع مشروع به اعتبار ترکیبی منوط به ارائه تعریفی از دو جزء آن است.

الف - دفاع :

دفع در لغت، به معنای دور کردن با استفاده از زور و قدرت است. سیبویه به نقل از عرب آورده است:

ادفع الشر و لواصبعاً (بدی را ولو با انگشت دور کن). واژه دفاع ممکن است مصدر دَفَع باشد مثل کتاب و مانند آن و ممکن است مصدر فعل دافع باشد و دافع عنه و دفع هر دو به یک معنی است. برای مثال بیت زیر :

و لقد حرصت بأن أدافع عنهم فإذا المنیه اقبلت لا تدفع

به معنای : حرصت بأن أدفع عنهم المنیه و المنیه لا تدفع است بنابراین شاعر ادافع را به جای ادفع به کار برده است.

در اصطلاح نظامی، دفاع به راهها و روشهایی گفته می شود که در جنگها برای دفع حملات دشمن به کار گرفته می شود.

قرآن کریم، واژه دفع را به شکل های گوناگون به کار برده است که از آن جمله است یدافع در آیه شریفه ان الله یدافع عن الذین آمنوا إنّ الله لا یحب کل خوان کفور و از آن جمله است واژه های : دَفْع - دافع - دفعتم - إدْفَع - وادْفَعوا

ب - شرعی (مشروع) :

این واژه از ماده شرع است و یای نسبت برای انتساب دفاع به آن وصل شده است. و از نظر لغت از شرع شرعاَ للقوم (یعنی : برای مردم شریعت و قانون وضع کرد) مشتق می باشد و به همین معنی آنچه خداوند برای بندگان وضع کرده، شریعت خوانده می شود و شارع به معنای شاهراه است و شراع السفینه یعنی بادبان کشتی که از پارچه و نظیر آن ساخته می شود و بر بالای کشتی برافراشته می گردد تا باد در آن داخل شود و کشتی را به حرکت دراورد. اَشرع الشیء یعنی : چیزی را بسیار بلند کرد و حیتان شرع، یعنی : ماهیهای سردرآورده از آب و شریعت دینی است که خداوند برای بندگانش وضع کرده است و آیه شریفه لکل جعلْنا منکم شرعه و منهاجا به همین معناست.

دفاع مشروع در حقوق اسلامی و مکاتب دیگر

در لابلای کتابهای فقهی، که مورد بررسی قرار گرفت، تعریفی از دفاع مشروع به دست نیامد، تنها در کتاب التشریع الجنائی الاسلامی دفاع مشروع به صورت زیر تعریف شده است:

دفاع مشروع وظیفه انسان در حمایت از نفس خود یا دیگری و حق او در حمایت از مال خود یا دیگری است که در برابر هر تجاوز حال و غیر مشروع با نیروی لازم برای دفع تجاوز، دفاع کند

در تعریف دفاع مشروع میتوان گفت : دفاع مشروع، قدرتی بازدارنده است که به موجب آن حق انجام عملی - که شرعاً ضروری است - برای شخصی بر علیه دیگری وجود دارد تا خطر حقیقی، حال و غیرمشروعی را دفع کند که حق محترم مسلمان یا کافر ذمی یا مستأمن اعم از نفس، مال یا عرض و ناموس را مورد تهدید قرار داده است.

بنابراین تعریف، هدف اساسی از دفاع مشروع، جلوگیری از خطرها به وسیله اعمالی است که گاهی بر شخص واجب و گاهی جایز می باشد. به شرط آنکه اعمال مذکور متناسب و ضروری باشد.

فهرست مطالب مقاله

مقدمه

پیشگفتار

تعریف دفاع مشروع

الف - دفاع

ب - شرعی (مشروع)

تعریف دفاع مشروع در حقوق اسلامی و مکاتب دیگر

فصل اول : شروط دفاع مشروع

خطر

معیار و ملاک خطر غیر مشروع

عظمت و بزرگی خطر غیرمشروع

حال بدون خطر

در برابر خطر آینده، حق دفاع وجود ندارد

با از بین رفتن خطر، حق دفاع نیز از بین می رود

الف) صورتهای مختلف خطر حال

خطر قریب الوقوع

معیار خطر قریب الوقوع

خطری که هنوز پایان نیافته

ب) از بین رفتن خطر حال

صورتهای مختلف از بین رفتن خطر حال

حقیقی بودن خطر

بخش دوم : عمل دفاعی

ضرورت عمل دفاعی

شرط تناسب

ضرورت و تناسب در دفاع از دیدگاه فقه

دفاع از مال، نفس وناموس در مذاهب پنجگانه

احکام دفاع از مال

دیدگاه فقهای امامیه در دفاع از مال

دیدگاههای فقهای عامه در دفاع از مال

احکام دفاع از نفس

دیدگاه فقهای امامیه در دفاع از نفس

دیدگاه فقهای عامه در دفاع از نفس

احکام دفاع از ناموس

دفاع از ناموس از دیدگاه فقهای امامیه

دفاع از ناموس از دیدگاه فقهای عامه

دفاع مشروع در حقوق جزای ایران

منابع