مبانی نظری پایان نامه توبه در حقوق بشر اسلامی و فقه جزایی

معرفی مبانی نظری تحلیل نهاد توبه در حقوق بشر اسلامی و فقه جزایی

در این مبانی نظری جامع که مناسب پایان نامه فقه و حقوق اسلامی (فصل دوم) با منابع کامل می باشد مباحث توبه، شبهه، قاعده درء، حقوق بشر و فقه اسلامی به تفصیل بررسی شده است.

بخشهایی از متن مبانی نظری

همان طور که می دانیم توبه از جمله نهادهای ارفاقی توسعه یافته در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 می باشد که مبتنی تفکرات و آموزه های فقه اسلامی است. توبه در حقوق جزای اسلامی به عنوان یکی از موارد سقوط مجازات شمرده شده، و از این باب یک تأسیس حقوقی به شمار می آید که در سایر مکاتب کیفری امروزی نمونه آن به چشم نمی خورد. در این حوزه از نهادهای ارفاقی می توان فروض مختلفی را در نظر گرفت که به لحاظ نظری چندان مورد بحث قرار نگرفته است. در این خصوص ماهیت توبه، شرایط اثرگذاری توبه، قلمرو اثرگذاری توبه، نقش عوامل شخصی و غیر شخصی در اثرگذاری توبه و نهایتا نظریه های حاکم بر توبه مورد تحلیل و بررسی قرار خواهند گرفت.

مفهوم فقهی - حقوقی توبه

قرآن کریم و آموزه های اهل بیت همواره بر توجه به توبه و فرد تائب تاکید داشته اند. در آیه 54 سوره انعام چنین آمده است:انه من عمل منکم سوءً بجهاله ثم تاب من بعده و اصلح فإنه غفور رحیم. در این آیه شریفه، خداوند اصلاح را بعد از توبه موجب غفران الهی دانسته است. در آموزه های فقهی، در برخی بابها (مانند باب ارتداد، حدود، تعزیرات، قصاص و دیات) احکام پراکنده ای درباره توبه آمده است. همچنین در معدود منابع فقهی، بحث توبه به صورت جداگانه مطرح شده که برخی از آنها با مباحث مطرح شده در کلام مشترک است، از جمله تعریف توبه و بیان ماهیت آن، شروط و لوازم توبه، مشروط نبودن صحت توبه به توانایی بر تکرار معصیت، جواز توبه از برخی گناهان، جواز تجدید توبه در صورت تکرار گناه و استحباب تجدید توبه به هنگام یادآوری گناه سابق، حکم عقلی وجوب فوری توبه (بنا بر حکم عقل به تأخیر انداختن توبه جایز نیست، چون ممکن است قبل از آنکه موفق به توبه شود مرگش فرا رسد و به عقوبت گناهی که مرتکب شده مبتلا شود. همچنین در منابع فقهی، به گناهانی اشاره شده که توبه از آنها پذیرفته نیست. این گناهان عبارت اند از: زندقه، ارتداد (بر اساس نظر امامیه، توبه مرتد فطری و بر اساس نظر فقهای عامه توبه کسی که ارتداد وی تکرار شده است، پذیرفته نیست)، سِحر و قتل عمد مؤمن به سبب ایمان وی با تأمل در آیات و روایاتی که در باب توبه وارد شده است و کلام برخی از فقها که ذکر شد، استنباط می شود که توبه، عبارت از یک ندامت و پشیمانی است که اعتراف و اعتذار را در پی دارد و مانع از بازگشت به اعمال مجرمانه و گناه می شود...

انواع توبه از دیدگاه فقهی

توبه از دیدگاه فقهی به دو دسته تقسیم می شود: یکی توبه باطنی و دیگری توبه حکمی

الف) توبه باطنی

توبه باطنی، توبه بین خدا و انسان است که با توجه به نوع معصیت انواعی دارد. توبه در جرائم حق الله و توبه در جرائم حق الناس.

ب) توبه حکمی

توبه حکمی، توبه ای است که بر اساس صحت آن، عدالت اشخاص پذیرفته می شود و شهادت آنها مورد قبول قرار می گیرد. مثلا در جرم و زنا، لواط، شرب خمر، سرقت و.... مدت زمانی لازم است که فرد در آن مرتکب اعمال گذشته نگردد که پس از این مدت شهادت تائب پذیرفته می شود و عدالت آن فرد اثبات می شود.

جایگاه توبه در فقه جزایی

توبه در حقوق جزای اسلامی به عنوان یکی از موارد سقوط مجازات شمرده شده، و از این باب یک تأسیس حقوقی به شمار می آید که در سایر مکاتب کیفری امروزی نمونه آن به چشم نمی خورد. با توجه به آنچه گذشت، به واکاوی ماهیت تاسیس ارفاقی توبه خواهیم پرداخت.

ماهیت تأسیس ارفاقی توبه، علت موجهه یامانع انتساب به مرتکب یا عامل سقوط کیفر

توبه در معنای حقوقی چندان تفاوتی با آنچه عوام می اندیشند ندارد مگر در برخی شرایط که احراز آن با قاضی رسیدگی کننده می باشد. در حقیقت توبه نوعی ابراز پشیمانی و انزجار از عمل انجام شده قبلی است. همانطور که در دانش نامه های مختلف آمده است توبه در لغت به معنای دست کشیدن از گناه و بازگشتن به راه حق است و به تعبیر دیگر، بازگشت به پشیمانی از گناه است. شهید مطهری معتقد است که توبه از مقوله لفظ نیست. توبه یک حالت روانی و روحی و بلکه یک انقلاب روحی در انسان است که لفظ استغفرالله ربی و اتوب الیه بیان این حالت است، نه خود حالت. مثل بسیاری از چیزهای دیگر که در آن ها لفظ، خودش آن حقیقت نیست بلکه مبین آن حقیقت است.

در حقوق به ویژه حقوق اسلامی هدف آن نیست که مجرمین در هر حالت متحمل کیفر و مجازات گردند. در حقوق اسلام و حقوق کیفری عرفی، اعمال مجازات بر مجرم به منظور هدف های متعدد مقرر شده است. اهم هدف هایی که تحت عنوان هدف های مجازات مطرح شده است؛ سزادهی، ارعاب و تهدید و اصلاح و تربیت می باشد. اگر توبه به عنوان یک تاسیس ارفاقی مورد پذیرش قرار نگیرد هدف اصلاحی قابل تحقق نخواهد بود. در قانون مجازات اسلامی، قانونگذار در موارد متعددی در مبحث حدود، توبه را به عنوان عامل سقوط مجازات معرفی کرده است.

فهرست مطالب مبانی نظری

مقدمه

مفهوم توبه

مفهوم لغوی واصطلاحی توبه

مفهوم فقهی - حقوقی توبه

ماهیت و حقیقت توبه از دیدگاه شارع مقدس و بزرگان تشیع

انواع توبه از دیدگاه فقهی

شرایط توبه از دیدگاه فقهی

کیفیت احراز توبه

قاعده تدراء الحدود بالشبهات

جایگاه قاعده درء در قواعد فقه جزایی، از حیث مبنا و ماهیت

رویکرد حقوق بشر اسلامی به مسأله شبهه و اثردهیِ آن بر مسئولیت کیفری مرتکب

قلمرو درء در طبقه بندی جرایم و مجازات ها در فقه جزایی

شبهه؛ دلالت لغوی، فقهی و حقوقی

مخاطب درء به وسیله شبهات، به طور افتراقی در حدود و قصاص و دیات

مدرک عقلی و نقلی قاعده درء

انواع شبهات مشمول قاعده درء

معیارهای تحقق شبهه

آثار درء بر حقوق الله جزایی و حقوق الناس جزایی

ارزیابی قاعده درء در ساختار سیاست جنایی اسلامی از منظر تنش ظاهری میان تساهل اسلامی با پدرسالاری حقوقی اسلامی

قاعده اصاله الصحه

تحلیل نهاد توبه در حقوق بشر اسلامی

بنیان های فلسفی حقوق بشر

ماهیت حقوق بشر

منابع حقوق بشر

نظریه های حقوق بشر

حقوق بشر از منظر رئالیسم

حقوق بشر از منظر لیبرالیسم

حقوق بشر در مفهوم اسلامی

حقوق بشرغربی و حقوق بشر اسلامی؛ سطوح همگرایی و واگرایی

جایگاه توبه در فقه جزایی

ماهیت تأسیس ارفاقی توبه، علت موجهه یامانع انتساب به مرتکب یا عامل سقوط کیفر

شرایط اثرگذاری توبه در مراحل امر جزایی

شرایط اثرگذاری توبه بر مسئولیت کیفری قبل از دستگیری متهم

شرایط اثرگذاری توبه پس از دستگیری و حین محاکمه، بر مسئولیت کیفری

شرایط اثرگذاری توبه در آستانه اجرای مجازات یا حین آن، بر مسئولیت کیفری

قلمرو اثرگذاری توبه در واکنش جزایی به مرتکب، برحسب حق الهی یا حق الناسی بودن ماهیت جرم

نقش جنسیت، رشد، دین و ایمان بر اثرگذاری توبه بر مسئولیت کیفری

نظریه مرجّح از بین نظریه های مطرح در حیطه جایگاه توبه در سیاست کیفری اسلام

آثار جرم شناختی توبه

توبه و تکرار جرم

توبه و اصلاح مجرم

توبه و تجری مجرمین

مزایا و معایب نهاد توبه

محدودیت دایره شمول

قاعده لطف و مقوله امتنان شارع (در فقه)

تأسیسات ارفاقی حقوق، حقوق جزا (در حقوق جزا)

منابع

منابع فارسی

منابع انگلیسی