مبانی نظری جایگاه صبر و سکوت در آیات و روایات اسلامی

مبانی نظری جایگاه صبر و سکوت در آیات و روایات اسلامی

توضیحات:

فصل دوم تحقیق کارشناسی ارشد (پیشینه و مبانی نظری پژوهش)

همراه با منبع نویسی درون متنی به شیوه APA جهت استفاده فصل دو تحقیق

توضیحات نظری کامل در مورد متغیر

رفرنس نویسی و پاورقی دقیق و مناسب

منبع : انگلیسی وفارسی دارد (به شیوه APA)

نوع فایل: WORD و قابل ویرایش با فرمت doc

قسمتی از متن مبانی نظری

خلاصه ای از کار:

جایگاه صبر و سکوت در آیات و روایات اسلامی

- معانی و مفاهیم صبر

« صبر» بر وزن فَعل  مصدر ثلاثی مجرد است به معنی خویشتن داری و اصل آن به معنی «حبس» است. دركتاب «مفردات» ذیل واژه «صبر» چنین آمده است: «صبر» در لغت عرب به معنای حبس و در تنگنا و محدودیت قرار دادن است. برخی نیز آن را بازداشتن نفس از اظهار بی‌تابی و بی قراری دانسته‌اند.» (راغب اصفهانی: ص 474) 

................

-  صبر در قرآن كریم.

 صبر و استقامت از واژه‏هایى است كه در قرآن با تعبیرات گوناگون، بیش از دویست بار آمده است، و از مفاهیم بسیار مهمى است كه در سرلوحه دستورهاى سرنوشت‏ساز قرآن قرار گرفته است، در حدى كه پاداش صابران، صلوات و درودهاى پى در پى خداوند معرفى شده، و آن‌ها به عنوان هدایت یافتگان نامیده شده‏اند.

« می‌توان ادعا كرد كه مفهوم صبر به معنای فضیلتی غیر قابل انكار مورد توجه و تاكید قرآن است. در این مفهوم صبر عبارت از تحمل و شكیبایی در برابر سختی‌ها و بلایا و مصیبت‌ها و از دست دادن جان و مال و مسائل مرتبط با آن در دنیاست. از این رو قرآن در آیه‌ای با برشمردن مصادیقی از این مصیبت‌ها و از دست دادن‌ها، به ستایش صابران می‌پردازد و می‌فرماید: « وَ لَنَبْلُوَنّكُم بِشىْ‏ءٍ مِّنَ الخَْوْفِ وَ الْجُوع وَ نَقْصٍ مِّنَ الأَمْوالِ وَ الأَنفُسِ وَ الثّمَراتِ وَ بَشرِ الصابرِینَ؛ (قرآن كریم2 -157)  و ما شما را به چیزهایی چون ترس از آینده و گرسنگی و كمبود و از دست دادن‌هایی در جان و مال و میوه‌ها می‌آزماییم و تو به افرادی كه صبر پیشه....................

...........

- زمینه‌های صبر در  قرآن كریم

 بی گمان یکی از خصلت‌ها و فضیلت‌های انسانی تحمل و بردباری بر مشکلات و سختی‌هایی است که از هر سوی به انسان هجوم می‌آورد. انسان زمانی می‌تواند در برابر سختی‌ها و مصیبت‌ها، خود را بیمه نماید و با هر مصیبتی جزع و فزع نکند که از خصلت صبر برخوردار باشد. این خصلت در آموزه‌های قرآنی به عنوان یکی از برترین.....................

- صبر، ابزار تكامل:

سیّد اصفهانی، در كتاب مقام صبر می‌نویسد: « انسان می‌بایست به این باور برسد که دنیا برای انسان بستری برای آزادسازی ظرفیت‌هاست و در این جاست که می‌تواند راه تکامل را در پیش گیرد و به کمال شایسته‌اش............

-سرمشق گیری از قهرمانان صبر:

 سرمشق گیری از قهرمانان صبر در قرآن كریم بارها ذكر گردیده است. خداوند مصایب و سختی‌هایی را كه بر پیامبران بزرگ در طول حیات مبارك آنان رخ داده است توصیف می‌نماید و از انسان‌ها می‌خواهد در برابر ناملایمات زندگی با الگو گیری از پیامبران خدا از خود مقاومت و صبوری نشان دهند.

..............

- صبر در مقام توّكُل به لطف  خداوند:

 انسان می‌بایست به این مسئله امید داشته باشد که در پی هر تنگنا و سختی و مصیبتی، آرامش و آسایش و آسانی است؛ بلکه به این مقام از باور برسد که این گشایش فراتر و بیش‌تر و از نظر شمارش نیز افزون‌تر از مصیبت و سختی است که بدان مبتلا شده بود.

...........

- صبر در مقام  فرمانبرداری خداوند

 انسان می‌بایست به این بینش دست یابد که همه هستی در دست با اقتدار فرزانه‌ای آگاه و دانا و توانا می‌گردد و هیچ چیزی از دایره قدرت و علم او بیرون نیست. از این رو باید بداند که هر چیزی از بد و خوب می‌رسد، با علم و آگاهی خداوند است. بنابراین اگر بدی و آسیبی به او رسد بداند که از سوی خداوند است و اوست که امور هستی را می‌گرداند و به افرادی چیزی می‌دهد و یا می‌گیرد

« سنت خداوند این است که می‌بایست همگان را بیازماید و سنت آزمون و ابتلا را بشناسد و آن را باور داشته باشد: احسب الناس ان قالوا آمنا و هم لایفتنون (قرآن، 2-۱۵6 ) و بر این عقیده باشد که آزمون امت سخت‌تر و دشوارتر است و به صرف این که بگوید ایمان آوردیم نمی‌تواند خود را در آرامش و آسایش ببیند» (عابدزاده، 1385: 103)

..............

-صبر و ایمان به مشیّت خداوند

یکی دیگر از مسایلی که به انسان کمک می‌کند تا در برابر دشواری‌ها و مصیبت‌ها صبر پیشه کند، باور به قضا و قدر است. وقتی انسان بداند که هر چیزی که انسان بدان گرفتار شده بر پایه برنامه‌ای از پیش تعیین شده است، بی‌تابی کم‌تری از خود بروز می‌دهد. به ویژه کسانی که می‌دانند که این از ناحیه خداوندی حکیم و فرزانه است.

« خداوند در آیه ۲۲ سوره حدید به قضا و قدر در مصیبت‌ها و سختی‌ها این گونه اشاره می‌کند: مَا أَصَابَ مِن مُصِیَبةٍ فِی الْأَرْضِ وَلاَ فِی أَنفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتَابٍ مِن قَبْلِ أَن نَبْرَأَهَا إِنَّ ذلِکَ عَلَى‏ اللَّهِ یَسِیرٌ...؛ به هیچ کس مصیبتی در بیرون (زمین) و یا در جانشان نمی‌رسد مگر آن که پیش از این، در کتابی نوشته شده است و برای خداوند این کار آسان است.» (عابدزاده، 1385: 129)

....................

- جایگاه صبر و صابران در قرآن

جایگاه صبر و صابران در قرآن با بررسى  مواردى كه در قرآن سخن از صبر به میان آمده است به وضوح آشكار مى‌شود و هرگونه تردید را از میان مى‌برد كه از دیدگاه قرآن صبر والاترین و بالاترین........

..................

-حضرت ایوب(ع) اسطوره صبر در برابر سختی‌ها

مشهورترین قهرمان صبر در تاریخ بشر كه همه جا نامش با صبر همراه است حضرت ایوب است. شهرت صبر ایوب آن چنان است كه ضرب‌المثل شده است. صبر ایوب عبارت بوده است از این كه آن حضرت دچار بیمارى سختى مى‌شود و در همان اثنا همسر و فرزندانش را نیز از دست مى‌دهد. در قرآن نام حضرت ایّوب چهار مرتبه ذكر شده است كه در دو مورد آن داستان (ضبُرّ ایوب) عنوان شده است.............

.....................................

- حضرت یعقوب، اسوه صبر و گذشت

 براى حضرت یعقوب در طول زندگى مصیبت‏ها و حوادث تلخى پیش آمد كه كمتر كسى یاراى تحمل آن را داشت و رأس آنها فراق چندین ساله‏ یوسف، عزیزترین فرزندش بود. با عنایت به این‏كه وى بر اساس علم الهى از...............

................

-حضرت یوسف ، قهرمان صبر و شكیبایی در  برابرگناه

یكى دیگر از قهرمانان صبر كه در قرآن معرفى شده است حضرت یوسف است. بلاهاى گوناگون همچون حلقه‌هاى زنجیرى مرگبار دست و پا و سر و پیكر زندگى یوسف را در برگرفته است. در سراسر زندگیش هنوز از................

...........

-حضرت اسماعیل اسوه صبر در فرمانبرداری از خداوند

در داستان حضرت اسماعیل نوع دیگرى از صبر جلوه كرده است: صبر در فرمانبردارى خداوند و خالصانه گردن سپردن به فرمان الهی. او با  خرسندی و رضایت در برابر فرمان خداوند سر خم می‌كند و جان خویش را برای قربانی شدن در طبق اخلاص می‌نهد.

......................

- صبر و استقامت در سیره پیامبر اعظم (ص)

روزهایی بر پیامبر گذشت كه توصیف آن با بیان و قلم مشكل است؛ دشمنانی كه برای نابودی او كمر بسته بودند تا آنجا كه خویشاوندان نزدیكش در صف اول این مبارزه قرار داشتند. در كنار آن حضرت، یاران و پیروان اندكش نیز انواع و اقسام شكنجه‌ها را متحمل می‌شدند.

از جمله صفات و خصایل وجودی پیامبر اعظم اسلام، درس صبر و استقامت است. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است كه: «فإنّ الله عزّ وجلّ بعث محمّداً فأمره بالصبر والرفق،». خداوند، حضرت محمد (ص) را مبعوث و او را امر به صبر و مدارا نمود» (کلینی، 1387 ج 2: 88 .)............

..................

- صلح حدیبیه جلوه صبر پیامبر (ص)

 یكی از ثمرات و جلوه‌های صبر و استقامت پیامبر اعظم در جریان صلح حدیبیه است كه در آیات قرآن در سوره فتح از آن به « فتح المبین » یاد شده است ................

.............

- صبر در  روایّات اسلامی

همه اهل بیت(ع) در زندگی كوتاه و بلند خویش، برای انجام  مأموریت الهی مانند پیامبرگرامی(ص) ناچار شدند كه انواع سختی‌ها، اذیّت و آزارها را  تحمُّل كنند. چنان كه امیر مؤمنان علی(ع) نزدیك به سه دهه از عمر...............

..........

-  معانی و مفاهیم سكوت:

سكوت واژه‌ای عربی به معنی خاموشی و سخن نگفتن است. در فرهنگ فارسی محمد معین زیر مدخل واژه‌ی سكوت چنین آمده است:«سكوتtûsock : خاموش شدن، ساكت شدن  ،خاموشی است. در  لغتنامه دهخدا  این واژه چنین معنی شده است: سکوت. [ س] (ع مص) خاموش شدن  است.

...................

- « سكوت » در آیات قرآن مجید

 واژه «سَكَتَ»  تنها یك بار در قرآن به كار رفته است. این یك بار  هم خطاب به حضرت موسی  در سوره «آل عمران» می‌باشد كه می‌فرماید:« وَلَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الأَلْوَاحَ وَفِی نُسْخَتِهَا هُدًى وَرَحْمَةٌ لِلَّذِینَ هُمْ

................

-  سكوت در روایات اسلامى

اهمیت «صمت‏» (سكوت) در روایات اسلامى بازتاب بسیار گسترده‏اى دارد، و نكته‏هاى دقیق و ظریفى درباره آن بیان شده، و آثار و ثمرات آن با تعبیرات جالبى تشریح شده است، كه به بخشى از آن ذیلاً اشاره مى‏شود:

1- در زمینه تاًثیر سكوت در تعمیق تفكر و استوارى عقل، از رسول‏خدا صلى الله علیه و آله نقل شده كه فرمود:« إذا رَأَیْتُمُ الْمُؤْمِنَ صَمُوتاً فَادْنُوْا مِنْهُ فَإنَّهُ یُلْقِى الحِكْمَةَ وَالْمُؤْمِنُ قَلِیلُ الْكَلامِ كَثِیرُ الْعَمَلِ وَالْمُنافِقُ كَثِیرُ ...; هنگامى كه مؤمن را خاموش ببینید به او نزدیك شوید كه دانش و حكمت‏به شما القا مى‏كند، و مؤمن كمتر سخن مى‏گوید و بسیار عمل مى‏كند، و منافق بسیار سخن مى‏گوید و كمتر عمل مى‏كند.» (مجلسی، 1386  ج 75: 312)

..................

-  نقش سكوت و اصلاح زبان

آنچه در بحث پیشین، یعنى اهمیت‏سكوت و صمت و تاثیر آن در تهذیب نفوس و اخلاق گذشت، در واقع یكى از طرق اساسى براى پیشگیرى از آفات زبان است، چرا كه زبان مهم‌ترین كلید دانش و فرهنگ و عقیده و اخلاق است، و اصلاح آن سرچشمه همه اصلاحات اخلاقى، و انحراف آن سبب انواع انحرافات است، بنابراین، بحث اصلاح زبان بحثى فراتر از  مسأله سكوت مى‏باشد.

..................

-اصول كُلّی براى دفع خطرات زبان

حال كه روشن شد زبان در عین این كه یكى از بزرگترین نعمت هاى پروردگار است تا چه اندازه خطرناك مى‏تواند باشد تا آنجا كه سرچشمه گناهان بى‏شمار مى‏گردد، و خرمن سعادت انسان را به آتش مى‏كشد، باید به..............

............

- توجه جدى به خطرات زبان

براى پرهیز از خطرات هر موجود خطرناك قبل از هر چیز توجه كامل به خطرات آن لازم است، هر روز كه انسان از خواب بیدار مى‏شود باید به خودش توصیه كند كه باید مراقب خطرات زبانش باشد زیرا این عضو مى‏تواند..................

................

-  سكوت

هر قدر انسان كمتر سخن بگوید لغزش‌هاى او كمتر است، و هر قدر بیشتر سكوت كند سلامت او بیشتر خواهد بود. اضافه بر این، ممارست ‏بر سكوت سبب مى‏شود كه انسان زبانش را در اختیار خود بگیرد، و از طغیان و سركشى آن بكاهد و به این ترتیب به  جایی مى‏رسد كه جز حق نگوید و جز به رضاى خداوند سخن نراند.

باید توجه داشت كه مراد از سكوت، سكوت مطلق نیست- زیرا بسیارى از مسائل مهم زندگى اعم از معنوى و مادى و اطاعات و عبادات و نشر علوم و فضائل و اصلاح در میان مردم، از طریق سخن گفتن است - بلكه منظور از قلة‏الكلام (كم سخن گفتن) یا به تعبیر دیگر، خاموشى،در برابر سخنان فساد انگیز یا مشكوك و بى محتوا و مانند آن است. به همین دلیل، در حدیثى از امیرمؤمنان على علیه‌السلام مى‏خوانیم:

..................

- حفظ زبان

اگر انسان پیش از آن كه شروع به سخن گفتن كند در محتوا و انگیزه و نتیجه سخنان خود كمى بیندیشد، بسیارى از لغزش‌هاى زبان و گناهان، از او دور مى‏شود. بى‏ مطالعه سخن گفتن است كه انسان را در انواع گناهان كه از این عضو مخصوص سرچشمه مى‏گیرد، غوطه‏ور مى‏سازد.

...........

-سكوت در سیره نظری و عملی فرزانگان تاریخ

سبحانی تبریزی در كتاب «سیمای فرزانگان » از محمدبن مكی معروف به شهیداول، شاگرد فخر المحققین نام می‌برد و یكی از توصیه‌های  او را این چنین مطرح می‌سازد كه « زبان را از گناهانی هم چون پرت و پلاگویی، غیبت، سخن چینی و بیهوده گویی نگاه دارید» (سبحانی تبریزی، 1383: 130).............

.............

فهرست منابع

1-          قرآن كریم، (1384). با ترجمه و شرح واژگان ابوفضل ابولفضل بهرام پور، ناشر: آوای قرآن

2-          نهج البلاغه، صبحی صالح. (1387).  ناشر: آوای قرآن

3-          آزادمهر، ش.  (1385). تاریخ انبیاء، یا قصص قرآن از آدم تا خاتم، ناشر: باربد

..................

...................