مقاله حقوقی تاریخچه و مفاهیم مسئولیت کیفری

معرفی مقاله تحقیقاتی بررسی تاریخچه و مفاهیم مسئولیت کیفری و مبنای حقیقی و حقوقی آن

بخشهایی از متن مقاله

اگر ادعا شود که یکی از مباحث بسیار مشکل حقوق جزا همان مسئولیت کیفری است، مسلماً در این ادعا سخنی به گزاف گفته نشده است، زیرا در شرایط فعلی حقوق جزا، لازمه اعمال مجازات به مجرمین وجود مسئولیت کیفری است. تا زمانی که فردی از جهت قانونی دارای مسئولیت کیفری نباشد به هیچ وجه نمی توان مجازاتی را درباره وی تجویز نمود. دانشمندان حقوق جزا ارتکاب جرم و تحمیل مجازات را موکول به تحقق عناصر سه گانه (عنصر مادی، عنصر قانونی، عنصر اخلاقی یا معنوی) نموده اند. لازمه وجود عنصر اخلاقی وجود مسئولیت است و تا زمانی که مسئولیت وجود نداشته باشد محکومیت متهم به مجازات های قانونی نیز امکان پذیر نیست. ...

دانشمندان نسبت به مبنای عدم مسئولیت و حتی محتوی و علت عدم مسئولیت کیفری اتفاق نظر ندارند. بعضی از آنان مبنای مسئولیت کیفری را آزادی اراده و اصل مختار بودن انسان و بالنتیجه مسئولیت اخلاقی دانسته اند. برخی دیگر از جمله طرفداران مکتب تحقیقی که مخالف اصل آزادی اراده می باشند مبنای مسئولیت را وجود انسان در جامعه دانسته و معتقدند که لازمه وجود انسان در جامعه قبول مسئولیت اجتماعی است. بنابراین از نظر آنان مبنای مسئولیت کیفری همان مسئولیت اجتماعی است نه مسئولیت اخلاقی. بعضی دیگر از دانشمندان نیز سعی کرده اند که حد وسطی بین این دو نظریه به وجود آورند. ما سعی می کنیم که در این مقاله نظریات آنان را تشریح نماییم. لیکن شاید ضروری باشد که قبلا تحولات امر مسئولیت کیفری در ازمنه مختلف را توضیح دهم تا ذهن خوانندگان آمادگی بیشتری پیدا نماید.

مفهوم فعلی مسئولیت و مبنای حقوقی آن

فصل اول : شرایط مسئولیت در حقوق جزای مدرن

با پیدایش حقوق جزای مدرن موضوع مسئولیت مادی و همچنین مسئولیت کیفری از اعمال دیگران از بین رفت. فلاسفه قرن هیجدهم که زمینه انقلاب کبیر فرانسه و بالنتیجه زمینه پیدایش حقوق جزای مدرن را فراهم نموده بودند و همچنین مردان انقلابی فرانسه معتقد بودند که چون افراد بشر به تنهایی قادر به حفظ خود در مقابل حوادث طبیعی و بلایای آسمانی نیستند لذا به حکم اجبار به دور هم گرد آمده و به تنظیم قرارداد اجتماعی مبادرت می نمایند. جامعه که بدین ترتیب به وجود آمده نیز مجبور است برای حفظ خود قوانین و مقرراتی وضع نماید. حال اگر کسی این قوانین را که برای حفظ سلامت جامعه وضع گردیده نقض نماید مسئول بوده و جامعه حق دارد او را به علت همین امر مورد تعقیب و مواخذه قرار دهد.

اما جامعه حق دارد فقط و فقط کسانی را مجازات نماید که در انعقاد قرارداد اجتماعی شرکت داشته و سپس با داشتن قدرت درک و شعور آن را نقض نموده اند. چه در این صورت است که می توان افراد را مسئول دانست. بنابراین اشیاء و حیوانات که در انعقاد قرارداد اجتماعی شرکت نداشته اند و مردگان که قدرت درک خود را از دست داده اند و یا دیوانگان که به علت فقدان شعور از درک تکالیف عاجزند از مسئولیت مبری می باشند. همچنین کسان و اقوام مجرم هم که در نقض قرارداد اجتماعی دخالتی نداشته اند نمی توانند مورد تعقیب و مسئولیت قرار گیرند زیرا کلیه این امور برخلاف قرارداد اجتماعی است.

در تعقیب همین فکر قانون جزای سال 1790 میلادی که پس از انقلاب کبیر فرانسه به تصویب رسیده بود صراحتاً مقرر داشت که نتایج مجازات و محکومیت فقط متوجه مجرم بوده و عوارض آن به هیچ وجه متوجه فامیل و کسان مجرم نخواهد شد. اقوام مجرم می توانند هر شغل و پیشه را که مایل باشند انتخاب نمایند.

مفهوم واقعی و مبنای حقیقی مسئولیت کیفری

لزوم طرح مجدد مسئله مسئولیت کیفری انتقادات فوق الذکر از یکسو، گسترش و پیدایش دانش های انسانی چون جرم شناسی و روانشناسی و جامعه شناسی از سوی دیگر، دانشمندان را متوجه نمود که زمان آن رسیده است که مسئله مسئولیت کیفری از دیدگاه عمیق تر و با ابعاد بیشتری مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد بهمین علت در این چند سال اخیر اقدامات همه جانبه از طرف دانشمندان به عمل آمده و مقالات متعددی به رشته تحریر در آمده است . از طرف دیگر در سطح بین المللی نیز سمینارها و کنفرانس های متعددی در این زمینه تشکیل گردیده که از میان همه آنها می توان به سمینار منعقد در استراسبورگ تحت عنوان فلسفه کیفری و سمینار بین المللی ژنو تحت عنوان تحولات مسئولیت کیفری و معنای واقعی آن اشاره نمود.

واقعیت مسئولیت کیفری علت این کاوش ها هم این بود که با توجه به آنچه گفته شد هیچ یک از مکاتب کیفری نتوانسته بودند واقعیت مسئولیت کیفری را تعیین نمایند. زیرا همانطور که دیدیم آنها بجای پیروی از واقعیت های انسانی دست به دامان مقداری پیش داوری و فرضیه های تعبدی پیش ساخته زده بودند، و قصد داشتند بدین طریق مسئله مسئولیت کیفری را تجزیه و تحلیل نمایند و حال آنکه ما معتقدیم در امور مربوط به انسان باید از علوم پیشرفته انسانی و واقعیت ها پیروی نمود نه از پیش داوریها. به همین علت هم قصد ما اینست که در بررسی مسئولیت کیفری از این واقعیت ها و علوم انسانی استفاده نماییم. باید اضافه نمود که در این بررسی تجزیه و تحلیل از نظریات مکتی دفاع اجتماعی نوین، که مسلماً یکی از پیشرفته ترین مکاتب است، به مقدار بسیار زیاد استفاده شده است.

برای این بررسی نیز قبلاً کوشش به عمل خواهد آمد که اولاً ماهیت این مسئولیت کیفری و ثانیاً معیار و روش تعیین مسئولیت و ثالثاً عکس العمل اجتماعی در مقابل این مسئولیت معلوم گردد.

فهرست مطالب مقاله

مقدمه

بخش اول : تاریخچه تحولات مسئولیت کیفری

فصل اول : شرایط مسئولیت در مذاهب

بخش دوم: مفهوم فعلی مسئولیت و مبنای حقوقی آن

فصل اول : شرایط مسئولیت در حقوق جزای مدرن

فصل دوم : مبانی مسئولیت در مکتب کلاسیک

فصل سوم : مبانی مسئولیت در مکتب تحققی

فصل چهارم : مکاتب التفاطی اوائل قرن بیستم و مسئله مسئولیت

فصل پنجم : مکتب اصالت عمل و مکتب فنی

بخش سوم : مفهوم واقعی و مبنای حقیقی مسئولیت کیفری

فصل اول : ماهیت مسئولیت کیفری

فصل دوم : مبنای تعیین مسئولیت کیفری

نتیجه

منابع