مقاله حسن نیت در حقوق قراردادها

معرفی مقاله تحقیقاتی بررسی اصل حسن نیت در حقوق قراردادها

بخشهایی از متن مقاله

از یک دیدگاه کلی می توان گفت که حسن نیت به دو طریق و شیوه در قراردادها کاربرد دارد. به عبارت دیگر حسن نیت در قراردادها در دو چهره متفاوت ظاهر شده و مورد توجه قانونگذار و حقوقدانان قرار می گیرد. غالباً حسن نیت در قراردادها به عنوان یک الزام و تکلیف برای طرفین قرارداد و از این حیث مورد بررسی قرار می گیرد. چهره دیگر حسن نیت آن است که حسن نیت یکی از طرفین قرارداد و عامل جلب حمایت قانونگذار از او می گردد. در این چهره معمولاً حسن نیت در میزان مسئولیت مؤثر بوده و قانونگذار مسئولیت کمتری برای فرد با حسن نیت به نسبت شخصی که فاقد حسن نیت است، مقرر می کند. ما این دو جنبه چهره حسن نیت را به ترتیب به عنوان حسن نیت در چهره الزامی و تکلیفی و حسن نیت در چهره حمایتی نام گذاشته ایم.

اصل حسن نیت در قراردادها، اصلی است که در نظام حقوقی ایران و در میان حقوقدانان مورد توجه و عنایت کافی قرار نگرفته است. البته در سالهای اخیر شاهد توجه بیشتری هم در جامعه حقوقی و هم از سوی قانوگذار به آن هستیم. اگر چه باید به این نکته توجه کنیم که هر چند حسن نیت به عنوان یک اصل کلی که رعایت آن در قراردادها ضروری است و به عبارت بهتر اصلی که باید در قواعد عمومی قراردادها مورد توجه قرار گیرد، مورد بحث قرار نگرفته و از این عنوان بسیار به ندرت در منابع حقوقی و قوانین استفاده شده است، اما جوهره این مفهوم به دفعات و به شیوه های مختلف در کتب فقهی، حقوقی و نیز در قوانین مورد عنایت بوده است، به ویژه اینکه در بسیاری از موارد قانونگذار احکامی وضع نموده است که می توان زیربنا و مبنای اصلی یا یکی از مبانی اصلی آن احکام را حسن نیت دانست.

در این تحقیق برآنیم که با بحث و بررسی در زمینه تعاریف ارائه شده از حسن نیت در مبحث اول و نیز بررسی اصول و اصلاحات مرتبط با آن در مبحث دوم، به قدر توان در شناسایی این اصل گام برداریم.

تعریف حسن نیت

هر گاه واژه حسن نیت به کار برده می شود معنای روشن و ساده ای از آن به ذهن متبادر می شود. کمتر کسی را می توان یافت که در درک معنای حسن نیت با مشکل مواجه گردد. تعریفی که افراد مختلف در پاسخ به سوال از معنای حسن نیت می کنند مشابه و نزدیک است. حسن نیت یعنی داشتن صداقت، نیت پاک و بی شائبه و درست.

اما هنگامی که صحبت از به کار بردن حسن نیت در قراردادها می شود، دیگر، آن سادگی و بدیهی بودن معنا و مفهوم حسن نیت وجود ندارد و سوال و ابهامی جدی از این جهت مطرح می گردد. حسن نیت در قراردادها یعنی چه؟ می توان گفت که مشکل از آنجا ناشی می شود که حسن نیت در قراردادها به معنای ورود قاعده ای که جنبه اخلاقی دارد در قراردادها و به تعبیر بهتر در عالم حقوق می باشد. پذیرش ورود و کاربرد حسن نیت در قراردادها به معنای آن است که حسن نیت به عنوان یک اصل و قاعده مطرح شود و در نتیجه مسائل و موضوعات حقوقی به همان ترتیب که در مورد بسیاری اصول و قواعد دیگر مطرح می شود در این مورد نیز مطرح گردد.

بحث معنا و تعریف حسن نیت، هم در نظامها و سیستمهای حقوقی که آن را پذیرفته اند مطرح شده و مورد بررسی قرار گرفته است و هم در نظامها و سیستمهای حقوقی که مخالف پذیرش آن در قراردادها هستند. مفاهیم و تعاریفی که در کشورهای مختلف و از سوی حقوقدانان مختلف مطرح شده است یکسان و ثابت نیست و تلاش بر آن است که وجوه مشترک این تعاریف و شاخصه های حسن نیت استخراج شده و در نهایت بتوان تعریفی کامل، دقیق و روشن از حسن نیت در قراردادها ارائه نمود. مجموع تعاریفی را که ارائه شده است می توان بر یک مبنا به دو دسته کلی تقسیم نمود. ملاک و مبنای این تقسیم بندی آن است که حسن نیت از جنبه و دیدگاه مثبت تعریف شود و یا از جنبه و دیدگاه منفی. به عبارت روشن تر گاهی حسن نیت بر این اساس تعریف می شود که مشتمل بر چه چیزهایی است و چه مواردی حسن نیت تلقی می شود و گاهی بر این اساس که چه مواردی حسن نیت تلقی نمی شود و به تعبیر دیگر سوء نیت محسوب می گردد.

اصطلاح حسن نیت معادل Good faith (در حقوق انگلیس و آمریکا و به طور کلی متون انگلیسی)، Bonne foi (در حقوق فرانسه) و Treu und Glauben (در حقوق آلمان) می باشد. در حقوق رم نیز واژه Bona fides بدین منظور به کار برده می شد. . در حقوق رم نیز همانند وضعیت فعلی، اتفاق نظری بر روی معنا و تعریف حسن نیت وجود نداشت.

معامله منصفانه

درپاره مقررات و نیز کتب حقوقی دو واژه حسن نیت و معامله منصفانه در کنار هم به کار برده شده اند و یا آنکه در تعریف حسن نیت به معامله منصفانه اشاره شده است. در ماده 7-1 اصول قراردادهای تجاری بین المللی آمده است: در تجارت بین المللی، هر طرف قرارداد باید مطابق با حسن نیت و معامله منصفانه اقدام کند. بر اساس شرح و تفسیر اصول مذکور که به همراه متن اصول از سوی موسسه بین المللی یکنواخت کردن حقوق خصوصی منتشر شده است، این دو واژه در حقیقت به یک معنا هستند و لذا در توضیح شماره 2 در مورد ماده 7-1 تصریح شده است که: مقررات اصول و/ یا توضیحهای ارائه شده درباره آنها گاه فقط به حسن نیت یا حسن نیت و معامله منصفانه ارجاع می دهند. ارجاعات مزبور را همیشه باید ارجاع به حسن نیت و معامله منصفانه در تجارت بین الملل - آن چنانکه در این ماده مشخص شده است تلقی کرد.

در متن اصول حقوق اروپایی قراردادها حکمی مشابه اصول قراردادهای تجاری بین الملل وجود دارد.

فهرست مطالب مقاله

مقدمه

مبحث اول: تعریف حسن نیت

الف: تعریف مثبت از حسن نیت

پای بندی به قول و تعهد

اجتناب از حیله و عدم رعایت انصاف

ب: تعریف منفی برای شناخت حسن نیت

مبحث دوم: بررسی اصطلاحات و نهادهای حقوقی مرتبط با حسن نیت

معامله منصفانه

اصل افشاء

منع توسل به حق پس از تعهد به عدم اعمال آن

اظهار (توصیف) خلاف واقع

سوء استفاده از حق

حسن نیت و انصاف

چهار گروه از دکترینها که اصل حسن نیت با آنها مرتبط است

جمع بندی مطالب

منابع بصورت پاورقی و رفرنس دهی