پایان نامه بررسی تاثیر آموزش پیش‏ دبستانی بر یادگیری مهارتهای روانی ـ حرکتی و سازگاری اجتماعی دانش‏ آموزان

پایان نامه بررسی تاثیر آموزش پیش‏ دبستانی بر یادگیری مهارتهای روانی ـ حرکتی و سازگاری اجتماعی دانش‏ آموزان در 125 صفحه ورد قابل ویرایش 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                           صفحه

فصل اول: مقدمه

مقدمه................................................................................................................................................................. 1

بیان مساله .......................................................................................................................................................  2

ضرورت و اهداف تحقیق ................................................................................................................................. 6

اهداف پژوهش ................................................................................................................................................  7

فرضیه های پژوهش ........................................................................................................................................  7

تعاریف و اصطلاحات ......................................................................................................................................  8

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

خلاصه ای از فصل دوم ...............................................................................................................................  11

تاریخچه آموزش پیش دبستانی ..................................................................................................................  11

تعریف دوره پیش دبستانی .........................................................................................................................  21

ویژگیهای كودك در دوره پیش دبستانی ..................................................................................................  21

اهداف دوره پیش دبستانی .........................................................................................................................  25

مهارتهای روانی ـ حركتی در دوره دبستان ...............................................................................................  27

تحول حركت در كودكان دبستانی .............................................................................................................  29

مهارتهای روانی ـ حركتی ...........................................................................................................................  31

سازگاری اجتماعی .......................................................................................................................................  42

روابط با همسالان ........................................................................................................................................  48

وظیفه مهد كودك و مراكز پیش دبستانی از دیدگاه آدلر .......................................................................  66

پیشینه پژوهش ............................................................................................................................................  73

فصل سوم: روش شناسی

روش پژوهش ...............................................................................................................................................  90

ابزار پژوهش .................................................................................................................................................  90

جامعه آماری ................................................................................................................................................  92

گروه نمونه و روش نمونه گیری ..................................................................................................................  92

متغیرها .........................................................................................................................................................  93

روش اجرای پژوهش ...................................................................................................................................  93

روشهای آماری .............................................................................................................................................  93

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات

تجزیه و تحلیل نتایج ...................................................................................................................................  95

یافته های جانبی پژوهش ........................................................................................................................  102

فصل پنجم: یافته های پژوهش و بحث دربارة نتایج آن

محدودیت های پژوهش ...........................................................................................................................  118

پیشنهادات ................................................................................................................................................  118

منابع ...............................................................................................................................................................  121

ضمائم ..........................................................................................................................................................   130

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                           صفحه

جدول شماره 2- مقوله های اصلی در حوزه روانی ـ حركتی .....................................................................  34

جدول شماره 1-2- شاخص های رشد رفتار طبیعی ................................................................................  55

جدول شماره 2-2- مراحل رشد روانی ـ اجتماعی اریكسون ....................................................................  59

جدول شماره 3-2- تشخیص هدفهای كودكان ناسازگار ..........................................................................  68

جدول شماره 1- توزیع فراوانی آزمودنیها بر حسب جنسیت .....................................................................  95

جدول شماره 2- توزیع فراوانی آزمئدنیها برحسب گروه آموزش دیده و آموزش ندیده ...........................  95

جدول شماره 3- توزیع فراوانی آزمودنیها بر حسب ...................................................................................  96

جدول شماره 4- توزیع فراوانی آزمودنیها بر حسب كلاس ........................................................................  96

جدول شماره 5-  توزیع فراوانی شغل پدر آزمودنیها .................................................................................  97

جدول شماره 6- توزیع فراوانی شغل مادر آزمودنیها .................................................................................  97

جدول شماره 7- توزیع فراوانی سطح تحصیلات پدر آزمودنیها ................................................................  98

جدول شماره 8- توزیع فراوانی سطح تحصیلات مادر آزمودنیها ...............................................................  98

جدول شماره 9- مقایسه میانگینهای گروه آموزش دیده و آموزش ندیده در مهارتهای روانی ـ حركتی .  99

جدول شماره 10- مقایسه میانگینهای سازگاری اجتماعی و مؤلفه های آن در دو گروه آموزش دیده و

آموزش ندیده .............................................................................................................................................  100

جدول شماره 11- مقایسه میانگینهای دختران و پسران آموزش دیده در متغیر مهارتهای روانی ـ حركتی  100

جدول شماره 12- مقایسه میانگینهای دختران و پسران آموزش ندیده در متغیر مهارتهای روانی ـ حركتی  101

جدول شماره 13- مقایسه میانگینهای دختران و پسران آموزش دیده در سازگاری اجتماعی .................  101

جدول شماره 14- مقایسه میانگینهای دختران و پسران آموزش ندیده در سازگاری اجتماعی ..............   102

جدول شماره 15- مقایسه میانگینهای دختران و پسران در مهارتهای روانی ـ حركتی و سازگاری اجتماعی  102

جدول شماره 16- مقایسه میانگینهای دو گروه آموزش دیده و آموزش ندیده به تفكیك سن در دو متغیر

مهارتهای روانـی ـ حركتی و سازگاری اجتماعی ........................................................................................  103

جدول شماره 17- مقایسه میانگینهای گروه آموزش دیده و آموزش ندیده به تفكیك جنس در

مهارتهای روانی ـ حركتی و سازگاری اجتماعی ..........................................................................................  104

جدول شماره 18- مقایسه میانگینهای  مهارتهای روانی ـ حركتی و سازگاری اجتماعی دانش آموزان

براساس وضعیت اشتغال مادر ...................................................................................................................... 105

جدول شماره 19- مقایسه میانگینهای مهارتهای روانی ـ حركتی براساس شغل پدر با استفاده از

تحلیل واریانس یك طرفه ..........................................................................................................................  105

جدول شماره 20- آزمون توكی برای تشخیص تفاوتهای معنادار بین میانگین ها .................................  106

جدول شماره 21- مقایسه میانگینهای سازگاری اجتماعی براساس شغل پدر با استفاده از

تحلیل واریانس یك طرفه ..........................................................................................................................  106

جدول شماره 22- مقایسه میانگین های روانی ـ حركتی كودكان براساس تحصیلات پدر با استفاده

از تحلیل واریانس یك طرفه ......................................................................................................................  107

جدول شماره 23- آزمون تعقیبی توكی برای تعیین معناداری تفاوت میانگین های روانی ـ حركتی

براساس تحصیلات پدر ...............................................................................................................................  107

جدول شماره 24- مقایسه میانگینها در اسزگاری اجتماعی براساس تحصیلات پدر با استفاده از تحلیل واریانس

یك طرفه ....................................................................................................................................................  108

جدول شماره 25- آزمون توكی برای مقایسه میانگینها در سازگاری اجتماعی براساس تحصیلات پدر  108

جدول شماره 26- مقایسه میانگین مهارتهای روانی ـ حركتی براساس تحصیلات مادر با استفاده از تحلیل

واریانس یك طرفه ....................................................................................................................................... 109

جدول شماره 27-  آزمون توكی برای مقایسه دو به دو میانگینهای روانی ـ حركتی براساس تحصیلات مادر  109

جدول شماره 28- مقایسه میانگین سازگاری اجتماعی براساس تحصیلات مادر با استفاده از تحلیل واریانس

یك طرفه ....................................................................................................................................................  110

جدول شماره 29- همبستگی بین زیرمقیاسهای سازگاری اجتماعی با یكدیگر و با مهارتهای روانی ـ حركتی              111

مقدمه:

موفقیت كودكان در مدرسه تا حدودی به رویدادهایی بستگی دارد كه آنها قبل از ورود به مدرسه تجربه كرده‏اند. آمادگی كودكان برای ورد به مدرسه و موفقیت بعدی آنها در تحصیل، با جنبه‏های مختلف رشد آنها مرتبط است. عواملی از قبیل رشد جسمی، اجتماعی، شناختی، دانشی و چگونگی یادگیری در تعیین موفقیت آنها در مدرسه نقش دارند.

در گذشته، عقیده بسیاری بر این بود كه ورود كودكان به دبستان، آغاز یادگیری و شكوفایی آنها در همه ابعاد رشد است. اما امروزه در پرتو تلاش صاحب‏نظران مختلف، مسیر تفكر و برنامه‏ریزی به سمت بارور كردن آموزش‏های پیش از دبستان، به عنوان پیش‏نیاز ورود كودكان به مدرسه، تغییر كرده است. بی‏شك پیشرفت در ابعاد گوناگون رشد در سنین بالاتر و حتی مرحله زمینه‏سازی برای اصلاح اعمال و حركات مختلف كودكان با توجه به پژوهشهای اخیر (برای مثال ویلیامز1، 1983؛ به نقل از مفیدی، 1375)، نوعی دگرگونی اندیشه را در زمینه رشد جسمی و حركتی كودكان در سالهای اولیه كودكی به وجود آورده است. در دو سه دهه اخیر نیز در بسیاری از موسسه‏های آموزشی و تربیتی (به ویژه در جامعه ما) تمایل و گرایش زیادی در چرخش تاكید از مهارتهای حركتی و جسمی به سمت زمینه‏های رشد شناختی و ذهنی كودكان حس شده است (مفیدی، 1375). هر چند مهارتهای حركتی و شناختی لازم و ملزوم یكدیگرند و در برخی از دیدگاههای رشد مثل تئوری پیاژه2 (1374)، مهارتهای حركتی زیربناء و لازمة مهارتهای شناختی هستند.

با توجه به پیشرفت علم و تكنولوژی در قرن حاضر و تبلور این نكته كه شكوفایی یك كشور از بستر آموز/ش و پرورش برمی خیزد، نیاز به گسترش دوره پیش از دبستان، بیش از گذشته خود را نمایان می سازد. بنابراین لازم است كه برنامه كیفی و كمی مناسب و در خور نیازهای جسمی و روانی برای كودكان پیش‏دبستانی، با توجه به ویژگیهای این دوره از رشد، تهیه و تدارك دیده شود. اما پیش نیاز برنامه‏ریزی و سرمایه‏گذاری در این زمینه، انجام پژوهشهایی است از روش شناسی و مبنای نظری درستی برخوردار باشند تا با توجه به نتایج حاصله، بتوان تا حدودی نیازهای جامعه در این زمینه برطرف شود و گام‏هایی هر چند جزئی در زمینه بهبود وضعیت آموزشی و تربیتی برداشته شود.

بیان مسأله:

درخصوص آموزش پیش دبستانی، دیدگاههای مختلف و گاه متعارضی ارائه شده است. از یك سو افرادی نظیر الكایند[1]، 1987؛ سیگل[2]، 1987؛ كانینگ[3] و لیون[4]، 1991؛ به نقل از لفرانسیوس[5]، 1996) معتقدند كه نباید كودكان را بی محابا به سمت آموزش های پیش دبستانی بكشانیم و جو حاكم بر بسیاری از برنامه های پیش دبستانی ممكن است كودكان آنطور كه باید و شاید به سوی پیشرفت رهنمون نسازد. دلیلی كه برای تدارك برنامه پیش دبستانی وجود دارد این است كه در حین آموزش های پیش از دبستان، كودكان تجاربی را می آموزند كه ممكن است در خانه نتوانند از اثرات مثبت چنین تجاربی برخوردار باشند. اما كانینگ و لیون (1991؛ به نقل از لفرانسیوس، 1996) بر این باورند كه افسانه تجارب اولیه[6] به این امر منجر شده كه ما نقش بزرگسالان را در محیط‏های پیش دبستانی كه باید فرصتی مناسب برای كودكان فراهم كنند را نادیده بگیریم. از سوی دیگر بسیاری از صاحبنظران (مثل دومان[7]، 1984؛ رسكولا[8]، 1991؛ پاندی[9]، 1991؛ به نقل از لفرانسیوس، 1996) معتقدند كه تجارب پیش دبستانی تاثیر مثبتی بر رشد كودكان خواهد گذاشت.

تاكید بر آموزش و پرورش در دوره پیش‏دبستان به علت واقع گرایی، بینش، تلاش و كوشش افراد بسیاری است كه عمر خود را صرف این كار كرده اند. اگر با توجه به منابع معتبر، از افلاطون

(427-347 قبل از میلاد مسیح) كه آغاز آموزش‏های اولیه را از هنگام تولد دانسته‏اند، بگذریم و (باربور، 1986)، باید بپذیریم كه افرادی مثل جان آموس كمینوس، ژان ژاك روسو، پستالوزی، فروبل، ماریامونته سوری، پیاژه و پژوهشگران كنونی جوامع مختلف و نیز جامعه علمی و فرهنگی ایران، در شناخت هویت واقعی این دوره از آموزش و نتایج اثر بخش آن بر سرنوشت كودكان كمك و یاری رسانده اند (مفیدی،1375).

در پژوهش حاضر، مهارتهای روانی ـ حركتی1 و سازگاری اجتماعی به عنوان متغیرهای اصلی در نظر گرفته شده‏اند. یكی از عوامل تعامل انسان با محیط، رفتارهای روانی ـ حركتی است. این رفتارها دارای تظاهرات متعددی مثلاً در كارهای صنعتی، حرفه‏ای، تكنیكی، مهارتهای شغلی، اعمال تجاری، وظایف روزمره، رانندگی، موسیقی، هنر و همینطور تربیت بدنی و ورزش می‏باشند، در حالی كه به نظر می رسد حیطه روانی اینگونه رفتارها مورد غفلت واقع شده است. مفیدی

(1375) بر ضرورت توجه به آمادگیهای جسمی و حركتی كودكان در دورة پیش از دبستان تاكید كرده است. او سعی كرده است ابتدا سالهای اولیه كودكی را به عنوان مرحلة ایده‏آلی برای یادگیری مهارتهای حركتی بشناساند، سپس قابلیت‏ها و تواناییهای كودكان را از نظر آموزش و یادگیری مهارتهای حركتی مد نظر قرار دهد.

به علاوه پژوهشهایی كه در زمینة مهارتهای روانی ـ حركتی و اثر برنامه‏های تمرینی بر افزایش و بهبود اینگونه مهارتها انجام شده است (بلیانی، 1377؛ یان و یان، 1991، رهبانفرد ، 1377 و خلجی و عماد، 1381) توانسته است تأثیر این برنامه‏های تمرینی را در بهبود مهارتهای روانی ـ حركتی نشان دهند.

از سوی دیگر مهارتهای اجتماعی نیز با مهارتهای روانی ـ حركتی ارتباط تنگاتنگ و نزدیكی دارند و جنبة مهمی از رشد كودك محسوب می شوند. هدف آموزشهای اولیه كودكان، اجتماعی بار آوردن (جامعه پذیری) آنان است (میزل2 ،1996، وینووسكیز3 ، 1994). توانایی برای ایجاد و حفظ ارتباطات با دوستان و بزرگسالان (همچون معلمان)، پایه و ركن اجتماعی شدن را در مدرسه شكل می‏دهد. مهارتهای اجتماعی كودكان ممكن است با پیشرفت تحصیلی بعدی آنها در ارتباط باشد (اسواتز1 و والكر2  ، 1984) و تجارب آنها با همسالان خود، احتمالاً روی نگرشهای آنان در ارتباط با مدرسه و یادگیری نیز تاثیر می‏گذارد (كاگان3  و همكاران 1995).

همانطور كه در فصل چهارم مشاهده شد فرضیه اول این پژوهش تایید نشد. به عبارتی آموزش پیش دبستانی نتوانسته بود باعث تغییر معناداری در مهارتهای روانی ـ حركتی كودكان شود. جالب اینكه گروه آموزش ندیده در مهارتهای روانی ـ حركتی در مقایسه با گروه آموزش دیده نمره بالاتری كسب كردند. نتایج این فرضیه یا پژوهش حكیمی منش، تشكری، مژدهی و معین (1361) ناهمخوان است زیرا پژوهش آنها نشان داد كه تحریك اضافی و ایجاد محیط مطلوب بر رشد مهارتهای روانی ـ حركتی نوزادان تاثیر مثبتی دارد به گونه ای این تاثیر تا شش ماه بعد نیز پایدار مانده است. از سوی دیگر نتایج پژوهش با یافته های گویاكلا (2005) نیز ناهمخوان است. زیرا گویاكلا به این یافته دست پیدا كرد كه برنامه های مداخله ای پیش دبستانی در بهبود مهارتهای حركتی كودكانی كه د رخطر تاخیر حركتی هستند موثر است. البته نتایج این پژوهش را نمی‏توان با پژوهش های حكیمی منش و همكاران (1361) گویاكلا (2005) مقایسه كرد زیرا حكیمی‏منش و همكاران (361) كودكان شیرخوارگاه را بررسی كرده بودند و گویاكلا (2005) نیز به بررسی كودكانی پرداخته بود كه دارای تأخیر در رشد مهارتهای حركتی بودند. البته چنین یافته‏ای ممكن است دلایل زیر را داشته باشد:

1- عدم دقت آزمونگران در اجرای آزمون لینكلن ـ ازرتسكی

2- هنجار نبودن آزمون لینكلن ـ ازرتسكی برای دانش آموزان ایرانی

3- یكی از عوامل موثر در رشد مهارتهای حركتی، میزان فضای مدرسه است كه كودكان بتوانند آزادانه به بازی بپردازند. شاید در شهر تهران به دلیل فضای كوچك مدارس پیش دبستانی كودكان، دانش‏آموزان چندان كه باید و شاید، حركت و جنبش لازم را ندارند. می‏توان در پژوهشهای آینده این مساله را بررسی كرد كه آیا بین فضای مدرسه با رشد مهارتهای روانی ـ حركتی رابطه ای وجود دارد.

نتایج جدول شماره 11 در فصل چهار حاكی ازآن است كه تجربه پیش دبستانی در سازگاری اجتماعی كودكان تفاوت معناداری ایجاد نكرده است كه نتایج این پژوهش با كرمی و هیبت الهی (1377)، اسحاق نیا (1371)، سعیدی زاده (1376)، حقیقت (1372)، میرزاده (1365)، دیده بان و همكاران (1369)، اكبرزاده (1371)، لیدنبرگ (2000)، پولان دیاز (1992)، دانیلز (1995)، دیوید (2000)، بنت (1992)، جانسون و همكاران (2000)، چمبرز (1990)، بارنت (1995)، لین و همكاران (1998)، شولمن و همكاران (2003)، همخوان و با نتایج پژوهش حاج بابایی (1369) ناهمخوان است قاعدتاً بایستی این گونه باشد كه كودكان دارای تجربه پیش دبستانی از سازگاری اجتماعی بهتری برخوردار باشند اما نتایج این پژوهش چیز دیگری رانشان می دهد. شاید بتوان در تبیین این یافته به موارد زیر اشاره كرد:

1- نوع ارتباط معلم با شاگرد از عوامل تعیین كننده سازگاری اجتماعی است بنابراین شاید كیفیت ارتباط با معلم در رشد سازگاری اجتماعی كودك تاثیر بگذارد. گلاسر (1371) معتقد است كه كیفیت ارتباط در مدرسه از جمله عوامل موثر در رشد عزت نفس كودكان است و وی بر این نكته پافشاری می‏كند كه ریشه اكثر مشكلات در نظام آموزشی است و معلم بایستی بتواند كمبودهایی را كه كودك در خانه با آن مواجه شده است در مدرسه جبران كند. بهتر است در پژوهشهای آینده متغیر نوع ارتباط معلم با كودك یا حداقل سبك رفتاری وی سنجیده شود.

2- صرف بودن در مدارس پیش دبستانی شاید نتواند كودكان را به سمت سازگاری اجتماعی رهنمون سازد به نظر می رسد كیفیت آموزشها و اینكه كودكان در این مراكز طبق چه اصول و مبانی آموزش می بینند مهمتر باشد. پیشنهاد می شود كه در پژوهشهای آینده محتوای مطالب آموزشی مورد تحلیل قرار گیرد تا مشخص گردد كه آیا یكی از اهداف نهایی نظام آموزش پیش‏دبستانی افزایش سازگاری اجتماعی هست یا خیر؟

3- هر چند كودكان مقداری از اوقات روزانه را در مدارس می گذرانند اما كیفیت ارتباط با والدین و جو عاطفی حاكم بر خانواده نیز در رشد اجتماعی كودكان تاثیر زیادی می گذارد.

4- میزان گذراندن تجربه پیش دبستانی نیز یكی از متغیرهای مهم در سازگاری اجتماعی كودكان است. در این پژوهش این متغیر مشخص نشد ممكن است كودك هر چه بیشتر مدارس پیش‏دبستانی را تجربه كند در رشد مهارتهای برقراری ارتباط و سازگاری وی تاثیر بیشتری بگذارد. به همین دلیل پیشنهاد می شود كه در پژوهشهای آینده این موضوع مورد سنجش قرار گیرد.