پایان نامه نظام حقوقی بین المللی حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی غذا و کشاورزی و تعهدات ایران

چکیده:

بهره برداری انسان از منابع طبیعی جهان همیشه به صورتی یک جانبه و بی رویه بوده و هرگونه بهره برداری از این منابع بدون رعایت جنبه های حفاظتی آن و تنها براساس تأمین منافع کوتاه مدت او انجام می شده است. گرچه انسان در آغاز بصورتی هماهنگ با طبیعت عمل می کرده است. و در حقیقت خود جزیی از سیستم های طبیعی بوده است. ولی رشد فزاینده جمعیت جهان و در نتیجه بهره برداری بیش از اندازه کشورها از منابع طبیعی باعث عدم هماهنگی بیشتر با طبیعت شده است.

فرایند این اندیشه، دولت ها و سازمان های بین المللی را در جهت حفاظت و بهره برداری اصولی از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی که در سی و یکمین کنفرانس سازمان کشاورزی و خوار و بار ملل متحد (FAO) در سال 2001 میلادی، معاهده بین المللی ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی مورد تصمیم کشورها شرکت کننده در این کنفرانس بین المللی بوده است.

و آنچه در این معاهده بین المللی مقرر گردید. ارائه روش های مناسب جهت کاهش آسیب کشورها و سازمان ها و اشخاص بر این منابع و بهره برداری مطلوب از آن بوده است. این معاهده نمایانگر تلاش و دغدغه های جامعه جهان در خصوص حفاظت، اکتشافات، جمع آوری، شناسایی، ارزیابی و ثبت منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی در نیل به اهداف اعلامیه رم در مورد امنیت جهانی غذایی و برنامه اقدام اجلاس جهانی غذا و برای دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی می باشد. بدون تردید این مسئله به یک عرصه و عزم جامع بین المللی نیاز دارد. به عبارت دیگر گرچه حفاظت از منابع زنتیکی گیاهی وظیفه کشورها است. و باید از سطوح ملی شروع شود ولی به هماهنگی های بین المللی و منطقه ای نیاز دارد.

این پایان نامه ضمن اشاره به اهداف، اصول و محور حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی به بررسی تعهدات کشورها متعاهد و همچنین نظام چند جانبه دسترسی و تسهیم منافع و ارزیابی مطروحه در آن در پرتو تحولات نظام حقوقی بین المللی کشاورزی و محیط زیست توجه نموده است.

واژگان کلیدی: منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی، حقوق بین الملل کشاورزی، محیط زیست، تنوع ژنتیکی، توسعه پایدار کشاورزی، امنیت غذایی و حقوق مالکیت معنوی.

سوالات اصلی و فرعی

سوال اصلی که این پژوهش به دنبال پاسخ به آن است این است که چارچوب های حقوقی بین المللی حاکم بر حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی چیست و دولت جمهوری اسلامی ایران با الحاق به کنوانسیون رم در این زمینه دارای چه تعهداتی است؟

این راستا چند سوال اساسی خرد دیگری مطرح است که تولید و بهبود کشاورزی و تولید غذا بستگی به حفاظت و بکارگیری موثر منابع ژنتیکی گیاهی دارد و نیل به این هدف مستلزم حفاظت، ارزیابی، ثبت و تبادل کشورها به این منابع است. لذا شناسایی، ارزیابی و واکاوی معاهدات بین المللی و منطقه ای و قوانین داخلی مرتبط به ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی که مورد اتفاق نظر کلی است و ماهیت حقوقی دارند در حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی چه می باشند؟

و در ادامه چه نظام حقوقی بین المللی حاکم بر حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی وجود دارد؟ قلمرو و ماهیت تعهدات کشورها در این زمینه چگونه است؟ و سوال آخر اینکه تعهدات دولت جمهوری اسلامی ایران قبل و بعد از الحاق به معاهده بین المللی ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی به چه نحو می باشد؟

منابع ژنتیکی گیاهی

منابع ژنتیک به معنی مواد ژنتیکی است که از ارزش واقعی یا باالقوه برخوردار باشند و از اهمیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برخوردارند.

در کره زمین این منابع بسیار غنی و وسیع است. متاسفانه بدان اهمیت لازم نمی دهیم حدود 100 گونه مختلف هر روزه از بین می روند. در حالی که اغلب برای همیشه ناشناخته باقی می مانند. زیرا دانشمندان نتوانسته اند بیش از یک میلیون و چهار صد هزار گونه را از گیاهی و حیوانی شناسایی نماید. اهمیت این منابع هنگامی که درک می گردد. که به خاطر داشته باشیم تا امروز تنها بخش کوچکی از گونه های گیاهی و جانوری جهت استفاده انسان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.

حمایت از ذخایر عظیم ژنتیکی گیاهی در جهان جز با همکاری و کمک های مالی وفنی بین المللی و ایجاد یک چارچوب حقوقی جهانی امکان پذیر نیست. لذا تفاهم و کنوانسیون جهانی در این زمینه از اهمیت خاص برخوردار بوده است. که در سوم نوامبر 2001 در سی یکمین کنفرانس سازمان کشاورزی و خواربار ملل متحد (فائو) در شهر رم، معاهده بین المللی ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی مصوب گردید.

تعهدات کنوانسیون منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی

در خصوص ضرورت حفاظت از منابع ژنتیکی گیاهی و تنوع بیولوژیکی جهان در سطح بین المللی اتفاق نظر کلی وجود دارد. و این اجماع که حاصل فعالیتها و نفوذ جامعه علمی و بعضی سازمان های جهانی می باشد. و در ادامه با تصویب برخی اصول کلی و انعقاد چندین کنوانسیون بین المللی تا حدودی جنبه حقوقی نیز یافته است.

ابتدا باید از اصول مندرج در کنفرانس 1972 استکهلم نام برد. این اصول در منشور جهانی طبیعت (WCN) مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد تکرار و توسعه یافته اند.

اصل دوم این منشور خلاصه ای جامع است: قابلیت حیات ژنتیکی زمین قابل مسامحه نیست. جمعیت هر یک از گونه های وحشی یا اهلی، حداقل در سطح لازم برای ادامه حیات آن، حفظ و زیستگاه های لازم بدین منظور حراست خواهد شد.

البته مشخص است که این اسناد تعهدات الزام آور ایجاد نمی نمایند. بلکه اعلام می دارند که اراده لازم برای هر گونه برنامه ریزی جهت دست زدن به اقدامات بین المللی برای تحقق اهداف مذکور وجود دارد.

کنوانسیون های بین المللی که تعداد آنها بسیار زیاد و معمولاً منطقه ای هستند. تکالیفی را در زمینه حفاظت و حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی ایجاد می کنند. که در نتیجه حقوق حاکمه دولت ها نسبت به این منابع و در کل منابع طبیعی خود محدود می شود. این امر که این محدودیت ها به گونه ای اختیاری و داوطلبانه و بدون عوض و به نام منافع عمومی پذیرفته شده اند. حاکی از اجماع موجود است. این توافق های منطقه ای و بین المللی بیانگر این است. که ضرورت حمایت و حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی، ژنتیکی و بیولوژیکی بر اختلافات سیاسی فائق آمده است.

تعهدات مورد اشاره در کنوانسیون منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی را می توان به چهار دسته تقسیم نمود.

الف- تعهدات مربوط به استفاده پایدار از منابع ژنتیکی گیاهی.

ب- تعهدات مربوط به حفاظت، اکتشاف، جمع آوری، شناسایی، ارزیابی و مستند سازی منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی،

ج- تعهدات مربوط به کمک های فنی،

د- و در نهایت تعهداتی که برآمده از روح همکاری بین المللی و کمک به کشورهای در حال توسعه می باشند.