پایان نامه بررسی تطبیقی حقوق پناهندگان در اسلام و حقوق بین الملل

چکیده

بررسی تطبیقی مسائل حقوقی دریافتن راه های جدید و بهره گیری از دیدگاه و تجربیات متقابل نظام های مختلف حقوقی ارزش انکار ناپذیر دارد. با وجود این به علت ورود اندیشه های حقوقی غیر اسلامی در حوزه ی حقوقی کشورهای اسلامی ضرورت بررسی تطبیقی مسائل فقهی با سایر نظام های مطرح به ویژه در قلمرو مسائل اجتماعی به خوبی احساس می شود.

از جمله مسائلی که فقه کهن اسلامی وشیعی نسبت به آن سخن گفته و حقوق بین الملل نیز از کنار آن نگذشته است حقوق بیگانگان در کشور پذیرنده است و از جمله بیگانگانی که ممکن است مورد ظلم و ستم قرار گرفته و از حقوق انسانی محروم بمانند پناهندگان هستند چرا که این خیل عظیم انسانی از حمایت سیاسی دولت متبوع خود بی بهره و در دولت پذیرنده نیز بیگانه اند.

در این پایان نامه با اتخاذ از روش کتابخانه ای و ابزار تحقیق فیش برداری و نیز استفاده از کتب و مقالات و اطلاعات پایگاه های اینترنتی به جمع آوری اطلاعات مرتبط با موضوع پرداخته تا در جهت بیان مباحث گام برداشته شود.

درباره حقوق پناهندگان کتب و مقالات بسیاری متنوعی به زبان لاتین به نگارش در آمده است. ادبیات موجود فارسی در این رشته نیز معتنابه می باشد. این کتب و مقالات عمدتا به جنبه بین المللی موضوع پرداخته اند و کمتر نگاه اسلامی به موضوع حقوق پناهندگان مدنظر بوده است.

لذا تلاش شده که به بررسی موضوع حقوق پناهندگان در اسلام و حقوق بین الملل پرداخته شود تا به صاحبنظران کمک کند تا در جریان توسعه و تدوین و تکمیل حقوق بین الملل پناهندگان با نظر داشت به مفاهیم عمیق و انسانی حقوق پناهندگان در شریعت اسلامی نقش مثبت تری به نفع جمعیت مسلمان پناهنده و البته سایر پناهندگان بازی کنند.

کلید واژگان: پناهنده، مستامن، امان، وضعیت حقوقی، قواعد حمایتی

سوالات پژوهش

مهمترین سوالاتی که در ارتباط با پناهندگان و مستامنین در این پژوهش مطرح بوده و پاسخ به آنها موضوع این رساله می باشد عبارتند از:

1. مفهوم پناهنده و عناصر اساسی آن از دیدگاه دو نظام حقوقی بین الملل و اسلام چیست؟
2. وضعیت حقوقی پناهندگان و حقوق و قواعد حمایتی راجع به پناهندگان در نظامهای مذکور چگونه می باشد؟
3. مساله رفت و آمد اتباع مسلمان به سایر کشورهای اسلامی با توجه به مرزبندی های جدید و اجرای احکام اولیه اسلام در دارالاسلام نوین چگونه می باشد؟

تعریف و تبیین مفهوم پناهنده

تعریف پناهنده و پدیده پناهندگی به تنهایی و بدون تحلیل محتوایی و تعیین دایره شمول مصادیق آن دارای فایده عملی چندانی نمی باشد. از این رو در این فصل بعد از ارائه تعریف دقیق پناهنده ، مفهوم پناهندگی از دیدگاه حقوق بین الملل و اسلام به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.

مفهوم پناهندگی در اسلام

پناهندگی یا استیمان در اسلام دارای دو مفهوم عام و خاص است؛ مفهوم عام آن شامل هر نوع قرارداد دولت اسلامی با شخص بیگانه یا دولت متبوع او می شود و حتی گاهی عقد زمه (عقد جزیه) را نیز در بر می گیرد . اما مفهوم خاص آن، تنها یک نوع قرارداد ویژه را حکایت می کند. در متون اسلامی و عبارات فقها و حقوقدانان مسلمان، از این قرارداد ویژه و درخواست انعقاد آن و طرف خارجی درخواست کننده بیشتر تحت عنوان امان، اسیمان و مستامن یاد شده است، هر چند برخی از آن به عهد یا معاهده نیز تعبیر کرده اند، چنان که برخی دیگر، از عقد ذمه یا عقد جزیه با همین عنوان عهد یاد کرده اند و بالاخره بسیاری هم با عبارت ذمه یا ذمام از آن نام برده اند...

مفهوم پناهندگی در حقوق بین المل

اصطلاح پناهنده از قرن ها پیش در مفهوم علوم اجتماعی آن کاربرد داشته است. در این مفهوم پناهنده به اشخاصی گفته می شود که در هر زمان و به هر دلیل مجبور به ترک خانه و وطن خود برای یافتن پناهگاهی در جای دیگر می شدند. در معنی عمومی و رایج نیز پناهنده شامل تمام افرادی می شود که به خاطر اوضاع و احوال و شرایط غیرقابل تحمل برای آنها از وطن خود گریخته و در کشور دیگر پناه می جویند. دلایل فرار آنها نیز ممکن است متفاوت باشد؛ مانند ظلم و ستم، تهدید نسبت به حیات و آزادی، فشار و فقر، جنگ ها و نزاع های داخلی و بلایای طبیعی.

به دنبال تغییرات عمده سیاسی و اجتماعی در قرن بیستم، امواج پناهندگی گسترش بی سابقه ای یافت و این گسترش لزوم رسیگی به وضع پناهندگان در یک ارگان بین المللی را می طلبید. حمایت از پناهندگان و سامان دهی به رژیم حقوقی آنان، پیش از جنگ جهانی دوم و در زمان استقرار جامعه ملل، بر اساس موافقت نامه های بین المللی صورت می گرفت که از آن جمله می توان به موافقت نامه های 12 می 1926، 30 ژوئن 1928، کنوانسیون 28 اکتبر 1933 و 10 فوریه، 1938، پروتکل 14 سپتامبر 1936 و اساسنامه سازمان بین المللی پناهندگان اشاره نمود...

وضعیت حقوقی پناهندگان

نگاه انسانی به غیرمسلمانان، آنچه مسلم است که جای هیچ گونه شک و تردیدی را باقی نمی گذارد، مستامن و بیگانه اگر چه برادر دینی مسلمانان به شمار نمی آیند اما از نظر انسانیت با آنان مشترک اند. کلام زیبای امیرمومنان خطاب به مالک اشتر بهترین نمونه این حقیقت متعالی است، آنجا که فرمود: قلب خویش را کانون محبت مردم ساز، زیرا آنان یا برادران دینی تو هستند و یا همنوعان تو در آفرینش.

مسلمانان و دولت های اسلامی در پرتو این آموزه ها، درخشان ترین صفحات تاریخ را در نوع رفتار با بیگانگان رقم زدند و این صفحات آنقدر درخشان است که هر محقق منصفی را، اگرچه غیرمسلمان وادار به اعتراف می کند. از جمله این محققان مارسل بوازر دانشمند سوئیسی است که در تحقیقات خود راجع به اسلام آورده: از آغاز نزول وحی، اصل حمایت از غیر مسلمانان از نظر حقوقی شکل گرفت...

در نظام حقوق معاصر، جز در آنچه به تابعیت مربوط است، بیگانگان موظف به همان تکالیفی هستند که اتباع کشور محل اقامت، به آن مکلف اند. همین قاعده در نظام حقوقی اسلام نیز صادق است؛ زیرا اصولا بیگانگان موظف به انجام همان تکالیفی هستند که اتباع دولت اسلامی (مسلمانان و اهل ذمه) به آن موظف اند و در این جهت، جز در آنچه به یکی از دو بنیاد تابعیت؛ یعنی دین (اسلام) و پیمان (ذمه) مربوط می شود، با اتباع دولت اسلامی مساوی اند و نه تنها هیچ تکلیف اضافه ای در مقایسه با اتباع دولت اسلامی ندارند، بلکه به دلیل اختلاف آنان با اتباع دولت اسلامی در یکی از دو عنصر دین و پیمان، احیانا از انجام برخی تکالیف مبتنی بر اسلام یا پیمان معاف اند...