پایان نامه جایگاه حقوقی احزاب در ایران، مصر و عراق

چکیده

هدف اصلی پایان نامه حاضر بررسی تطبیقی جایگاه حقوقی احزاب در ایران، مصر و عراق می باشد. این پژوهش در یک طرح توصیفی - تحلیلی با استفاده از مطالعه اسناد و مکتوبات به صورت کتابخانه ای انجام شده است.

حزب یک نهاد سیاسی مدرن است و به گروه یا مجموعه ای سازمان یافته از افراد اطلاق می شود که دارای اهداف و تفکرات مشترکی بوده و برای تحقق آنها می کوشند. از اهداف مهم احزاب می توان به: داشتن نقش در برگزاری صحیح انتخابات، بسط و تعمیق مردم سالاری، میانجی بودن بین مردم و نظام های سیاسی و بالاخره کارکرد اصلی حزب انتقال خواسته ها و مطالبات مردمی به مراکز تصمیم سازی اشاره کرد. امروزه تمام انواع نظام های سیاسی و کشورها خود را نیازمند حزب می دانند. در بسیاری از این کشورها احزاب جایگاه واقعی خود را پیدا کرده است و توانسته اند رسالت اصلی خود را به عنوان میانجی و هیات واسط حکومت و جامعه به نحو احسن به انجام برسانند. اما کمتر کشوری را در جهان اسلام می توان یافت که به اندازه ایران دارای تنوع احزاب و گروه های سیاسی باشد. البته بسیاری از این احزاب از دایره موسسان حزب فراتر نرفته و عملا نتوانسته اند در سازماندهی و مشارکت مردم عملکرد قابل قبولی از خود به نمایش بگذارند. از این رو فرایند تکوین نظام حزبی در ایران در مرحله گسترش قرار دارد و هنوز به مرحله نهادمندی پا نگذاشته است. در مورد کشورهای مصر و عراق نیز می توان احزاب در معنی واقعی خود نتوانستند وظایفشان را انجام دهند و به اهداف تعیین شده خود دست یابند و هنوز تا رسیدن به جایگاه واقعی و فاصله گرفتن از دستیابی به منافع رهبران آنها و قدرت گرایی فاصله زیادی دارا هستند.

کلید واژه ها: حزب، مردم سالاری، آزادی های عمومی، ایران، مصر، عراق

سوالات تحقیق

• سوال اصلی
  • مبانی تشکیل احزاب در ایران، مصرو عراق چیست؟
  • سازوکار فعالیت احزاب در ایران، مصر و عراق چگونه است؟
• سوالات فرعی
  • مبانی اخلاقی، دینی و فرهنگی در ایران، مصرو عراق به چه میزان در ایجاد و حوزه ی کارکردی احزاب موثر بوده اند؟
  • الزامات و قواعد بین المللی حکمرانی خوب تا چه میزان در شکل گیری احزاب در در ایران، مصر و عراق موثر بوده است؟
  • احزاب جهت تشکیل و فعالیت در هر یک از این کشورها چه شرایطی را باید رعایت کنند؟
  • احزاب عملأ چه نقش حقوقی و نظارتی بر عملکرد قوای حاکمه بازی می کنند؟

مفهوم احزاب

حزب در اصطلاح با داشتن شخصیت حقوقی مستقل به سازمان سیاسی ای اطلاق می شود که از همفکران و طرفداران یک آرمان تشکیل شده است و با داشتن یک تشکیلات منظم، برنامه های سیاسی کوتاه مدت و دراز مدت برای نیل به آرمانشان از دیگر اشکل سازمانی مانند جبهه و گروه سیاسی مشخص می شود و معمولا برای گرفتن قدرت دولتی و یا شرکت در آن مبارزه می کند. با وجود این از یک سو احزاب صرفا جهت گیری سیاسی ندارند و در هر حوزه ای به فراخور اندیشه ی مطلوب خود، مانند اقتصاد، حقوق، اخلاق و فرهنگ هم وارد می شوند و از سوی دیگر اگر چه محور فعالیت های احزاب با دیگر سازمان های مردم نهاد از حیث گرایش احزاب به قدرت جدا می شود، ولی اینکه قدرت تنها در دولت خلاصه می شود تلقی صحیحی به نظر نمی آید. زیرا قلمرو قدرت می تواند در عرصه های دیگری همچون امور عمومی غیردولتی و یا حتی نهادهای منطقه ای و بین المللی قابل توجه و در مواردی بسیار بیشتر از قدرت دولتی باشد. بر این اساس حزب به شخصیت حقوقی مستقلی در حوطه ی قدرت اجتماعی گفته می شود که متشکل از طیف همفکران و طرفداران یک آرمان مشترک در قالب یک سازمان منظم و با برنامه ی مشخص می باشد.

سابقه تاریخی شکل گیری احزاب در ایران

سابقه تاریخی شکل گیری احزاب در ایران به تحولات سیاسی بعد از انقلاب مشروطه بر می گردد از آن تاریخ به بعد احزاب به عناوین و اشکال مختلف فعالیت کرده و در جامعه حضور داشته اند قانون فعالیت احزاب مشتمل بر 19 ماده و 9 تبصره در جلسه مورخ 07/06/1360 مجلس شورای اسلامی تصویب و پس از تائید شورای نگهبان به وزارت کشور ابلاغ شد و آیین نامه اجرایی آن در مورخ 31/01/1361 هیئت وزیران تصویب و ابلاغ شد که این قانون و آیین نامه آن مبنای حقوقی بررسی و تصمیم گیری در خصوص صدور پروانه فعالیت گروههای سیاسی در کشور ایران بوده است.

دلایل ناپایداری احزاب سیاسی در ایران

وارداتی بون حزب:

در ایران همانند سایر کشورهای جهان سوم حزب در معنا و مفهوم خاص یک مقوله وارداتی و بیگانه است که از دوران مشروطه وارد ایران گردید بیشترین عمر مشروطیت در زمان خاندان پهلوی مستبد سپری شد که با تحزب و کارگروهی به کلی مخالف بودند البته برای اکثریت جامعه ایران هنوز هم حزب و تشکیل های مدرن جا نیفتاده است و حتی تحصیل کرده های جامعه آرمان و اعتقاد حزبی ندارند که نمی تواند جوابگوی مطالبات حزبی گردد.

قائم به شخص بودن حزب:

احزاب سیاسی خاص در ایران همواره تاکنون از بالا به وسیله دولتمردان و شخصیت ها و ارکان قدرت شکل گرفته است و قائم به اشخاص می باشد و کمتر از پایین به صورت خودجوش به وسیله مردم بر حسب ضرورت شکل گرفته است به همین دلیل دوام احزاب بستگی به جایگاه و حضور افراد بنیانگذار دارد.

افراط و تفریط پیوسته در امور:

افراط گری در واقع یک معضل ملی در روابط اجتماعی احزاب ایران است. کم تجربگی احزاب و تلاش برای دستیابی به قدرت منجربه تندروی شتابزدگی و انحصار طلبی در مقابل رقیبان و نادیده گرفتن حقوق قانونی افراد قرار دارد که به نزاع و دشمنی می انجامد که پیامدان اعتبار و منزلت احزاب سیاسی را کمرنگ می کند و از صحنه سیاست خارج می گرداند. در قانون اساسی نظام مشروطه جمهوری اسلامی تشکیل ها و احزاب سیاسی جایگاه و اعتبار قانونی دارند اما کافی نیست. در دوران استبداد پهلوی احزاب مستقل معنا و مفهوم نداشت. در سالهای آغازین نظام اسلامی احزاب سیاسی فعال بودند. توسعه احزاب سیاسی به صلاح مملکت است زیرا همگرایی، نزدیکی افکار و سلیقه ها را به دنبال دارد و به تقویت و اعتبار نظام می انجامد. احزاب سیاسی الزامات اعتبار سازی دولت و ملت را فراهم می کند و ضرورت دارد که احزاب ملی تقویت شوند احزاب می توانند قدرت را در بدنه حاکمیت مهار و نهادینه کنند و به آن سر و سازمان دهند و عنان و قدرت را در مسیر مصلحت جامعه در دست گیرند هر حزب و سازمان فعال سیاسی به اندازه مقبولیت و حضور خود در میان مردم سهم ملی از قدرت را تصاحب می کند و اینچنین است که سرچشمه قدرت از آن مردم و قانون است. احزاب ملی و قوی این توانایی را دارند که دسته ها، گروه ها، نیروهای پراکنده را در قالب معین و تشکیلات سیاسی رسمیت قانونی ببخشند و انرژی و پتانسیل بالقوه یک جمعیت ملی را در قدرت و مسئولیت شریک و همراه کند و فرصت طلبان را از صالحان جدا می سازد. توسعه و تقویت و گسترش احزاب با سلیقه های متفاوت در قالب صداهای متعدد به افزایش مشارکت مردم می انجامد و به امنیت ملی کمک می کند.