پایان نامه بررسی عوامل اجتماعی مؤثر در افت تحصیلی در میان دانش‌آموزان دختر و پسر در مقطع متوسطه

- مقدمه

 آموزش و پرورش یكی از قدیمی‌ترین نهادهای اجتماعی است كه از بدو تشكیل زندگی گروهی انسان و در پاسخ به نیاز انسانها در روابط متقابل به شكل ابتدایی خود وجود داشته‌است. آموزش و پرورش رسمی از اوایل قرن حاضر به صورت یك نظام فراگیر، ابتدا جوامع پیشرفته و متعاقب آن سراسر جوامع در حال پیشرفت را فرا گرفته است و امروز جامعه‌ای نیست كه این نظام نقشی در تحول و پیشرفت آن نداشته باشد. (فومنی، 1382، 13)

قلمرو رشد و فعال شدن استعدادها و توانائیهای آدمی را زمان- مكان(جایگاه) یا شرایط زمانی- مكانی(موقعیت) تعیین می‌كند و جهت می‌دهد. بنابراین تربیتی سودمند و اثربخش خواهد شد كه آن شرایط را در نظر بگیرد و با آنها هماهنگ باشد و یا بتواند شرایط نامطلوب را به شرایط مطلوب تغییر دهد. به عبارت دیگر رشد و تكامل و فعال شدن استعدادها و توانائیهای هر شخص، مستلزم وجود سالم: خانواده سالم، جامعه سالم و موقعیت (مجموع شرایط زمانی-مكانی موثر) سالم است و توأم بودن آنها از ضرورتهای آموزش و پرورش موثر و موفق است. (شعاری نژاد،1381، 21).

از بین بردن بی‌سوادی، بی‌كاری، محرومیت و بسیاری از مشكلات و نارسائی‌های دیگر اجتماعی را باید در كاركرد مدرسه جستجو كرد. مدرسه مكانی است كه در آن بهتر از هر جای دیگر میراث فرهنگی هر قوم می‌‌تواند منتقل شود و استعدادهای بالقوه دانش‌آموزان پرورش یابد و آنان را برای شركت فعال در جامعه آماده سازد. همچنین مدرسه با پرورش رفتارها و توانائیهایی كه مردم برای شركت در تغییرات و رویارویی با آنها بدان نیاز دارند، راه را برای تجدید حیات اجتماعی هموارتر می‌كند. عدم موفقیت نظامهای آموزش در انجام این رسالت در بسیاری از مواقع به صورت افت یا شكست تحصیلی بروز می‌كند كه شامل كیفیت ضعیف یادگیری دانش‌آموزان، تكرار پایه و ترك تحصیل است. افت تحصیلی در كشور ما از پدیده‌های مهم سازمان آموزش و پرورش است كه به صورت یك مسأله‌ای مهم درآمده كه نظر غالب جامعه‌شناسان و روانشناسان و مربیان تربیتی را به خود جلب كرده است. پدیده‌ای كه هرساله مقادیر قابل توجهی از منابع و سرمایه‌های انسانی و اقتصادی جامعه را تلف نموده و آثار مخرب و ناگواری را نیز در حیات فردی، خانوادگی و اجتماعی افراد مردود به جای می‌گذارد. باید به مسأله افت تحصیلی اندیشید، زیرا خسارت ناشی از این پدیده كه باعث پژمردگی حیات و سرخوردگی یك انسان و داغ شكستی كه برای یك عمر بر روان فرد نقش بسته، با تكرار یك سال یا بیشتر، بهبود نمی‌‌یابد (اظهار ندامت دانش‌آموزان مدارس بزرگسال یا شبانه اعم از دختر و پسر گویای این امر است). ارائه آموزش و پرورش یكسان هم برای همه دانش‌آموزان به رغم تفاوتهای فردی، مسائل و مشكلات عاطفی در خانواده و تفاوتهای اجتماعی، اقتصادی و به خصوص فرهنگی خانواده‌‌ها می‌تواند از عوامل ایجادكننده افت تحصیلی محسوب شود. از آنجا كه تفاوت فرهنگی خانواده‌ها به ویژه مناطق مختلف كشورهای در حال توسعه، غالبا بارز و آشكار است، نظام آموزش و پرورش نمی‌تواند برای همه طبقات اجتماعی كارآیی لازم را داشته باشد.از این رو بسیاری از كودكان و نوجوانان، بخصوص در مناطق محروم به رغم هوش و استعداد از ادامه تحصیل باز می‌مانند.

در این تحقیق سعی شده است تا ریشه‌های جامعه شناختی «افت تحصیلی» در مقاطع متوسطه را در شهرستان آمل تا حد امكان شناخته و همجنین مقایسه‌ای از جهت میزان افت در بین دانش‌آموزان دختر و پسر از سال 1375تا 1383 به عمل بیاید. چرا كه شناخت این عوامل و برخورد مدبرانه با آن می‌تواند كارآیی نظام مزبور را افزایش داده و جاده علم دانش را برای پیمودن نسلهای جوان هموارتر سازد.

چكیده

از مسائل مهم جامعه ما افت تحصیلی دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی است. پدیده‌ای كه مانعی جدی برای رسیدن به  اهداف عالی آموزش و پرورش به حساب می‌آید. موضوع تحقیق حاضر «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر افت تحصیلی دانش‌آموزان مقطع متوسطه (دختر و پسر) در شهرستان آمل است. هدف اصلی پژوهش حاضرشناخت عوامل اجتماعی مؤثر بر افت تحصیلی دانش‌آموزان و ارائه راهكارهای صحیح بر اساس ارزشها و هنجارهای ملی و دینی برای بهبود این وضعیت است. روش تحقیق ما پیمایشی و جامعة آماری ما مجموع دانش‌آموزان دختر و پسری است كه در خرداد ماه 1383 نتوانستند كارنامه قبولی دریافت كنند. شیوه نمونه‌گیری در تحقیق حاضر، نمونه گیری طبقه ای متناسب از نظر حجم بوده و  بر اساس آن 178 دانش‌آموز به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. از میان رویكردهای مختلف جامعه‌شناسی در مورد افت تحصیلی، رویكرد تضاد به عنوان رویكرد اصلی در چارچوب نظری انتخاب شد كه بر اساس آن رویكرد، مدل كلی تحلیل رسم شده و تحقیق صورت گرفت. در تحقیق حاضر متغیر وابسته ما افت تحصیلی بود كه متغیرهای مستقل زیادی بر آن تأثیر داشت ولی چهار متغیر عمده انتخاب شده و بر اساس آن چهار فرضیه كلی بدین گونه مطرح شد. بین پایگاه اجتماعی - اقتصادی خانواده، سطح تحصیلات خانواده، عدم انسجام و گسیختگی روابط در خانواده و نگرش فرد نسبت به آینده شغلی خود با افت تحصیلی رابطه معناداری وجود دارد. بررسی هر چهار فرضیه از طریق ضریب همبستگی تای كندال صورت گرفت كه نتایج آنها بدین گونه است. فرضیه اول یعنی بین پایگاه اجتماعی - اقتصادی خانواده با افت تحصیلی با اطمینان 99 درصد و سطح خطای كمتر از 1درصد و فرضیه دوم یعنی بین سطح تحصیلات خانواده و افت تحصیلی با اطمینان 99 درصد و سطح خطای كمتر از 5 درصد و فرضیه سوم یعنی بین عدم انسجام و گسیختگی روابط در خانواده با افت تحصیلی با اطمینان 99 درصد  و سطح خطای كمتر از 1 درصد نشانگر رابطه بین سه متغیر اصلی مستقل بیان شده با افت تحصیلی بود ولی در آزمون فرضیه چهارم هیچ رابطه‌ آماری معناداری بین نگرش فرد نسبت به آینده شغای با افت تحصیلی وجود ندارد. جهت شناخت میزان و شدت همبستگی میان مجموعه متغیرهای مستقل  و متغیر وابسته از تحلیل رگرسیون چند متغیره وبرای شناخت اثرات مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته یعنی افت تحصیلی از روش تحلیل مسیر استفاده شده است كه در روش تحلیل رگرسیون سطح تحصیلات خانواده (با ضریب تأثیر 18/0)  و در روش تحلیل مسیر (با مجموع ضریب مسیر (21/0) بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته یعنی افت تحصیلی داشته است.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                          صفحه

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه............................................................................................................. 2

1-2- بیان مساله....................................................................................................... 3

        سوال اصلی تحقیق.......................................................................................... 6

1-3- اهمیت وضرورت تحقیق.................................................................................. 8

1-4- اهداف تحقیق.................................................................................................. 12

فصل دوم : ادبیات تحقیق.......................................................................................... 12

2-1- پیشینه تحقیق.................................................................................................. 12

2-1-1- پیشینه تحقیق درجهان.................................................................................. 14

2-1-2- پیشینه تحقیق درایران................................................................................... 17

2-2- مفهوم آموزش وپرورش................................................................................... 20

2-3- جامعه شناسی آموزش وپرورش........................................................................ 21

2-4- هدف جامعه شناسی آموزش وپرورش............................................................... 22

2-5- نظام جدید آموزش وپرورش درایران................................................................ 24

2-6- نظام آموزش وپرورش جمهوری اسلامی ایران................................................... 26

2-7- آموزش وپرورش دوره متوسطه......................................................................... 29

2-8- افت تحصیلی.................................................................................................. 34

2-9- عوامل افت تحصیلی........................................................................................ 48

2-10- بررسی افت تحصیلی وعوامل موثر درآن درچند کشور خارجی......................... 48

2-11- دلایل ترک تحصیل در منطقه خاورمیانه........................................................... 51

2-12- افت تحصیلی درچند کشور پیشرفته صنعتی وشیوه های مقابله با آن................... 51

2-13- مقابله با افت تحصیلی درکشورهای آسیا واقیانوس آرام.................................... 51

2-13-1- اقدام های سازمانی.................................................................................... 51

2-13-2- اقدام های تربیتی ...................................................................................... 52

2-13-3- اقدام های انگیزشی ومادی......................................................................... 52

2-13-4- مشارکت اولیاء وجامعه محلی..................................................................... 52

2-13-5- اقدامهای غیر رسمی................................................................................... 53

2-14- افت تحصیلی درغرب وشیوه های مبارزه باآن.................................................. 53

2-14-1- افت تحصیلی وعوامل فردی....................................................................... 53

2-14-2- افت تحصیلی وکمبود خانوادگی................................................................. 54

2-14-3- افت تحصیلی وعوامل درون مدرسه............................................................ 55

2-15- شیوه های برخورد با پدیده افت تحصیلی درغرب............................................ 56

2-15-1- روشهای ترمیمی وجبرانی مقابله با افت تحصیلی......................................... 56

2-15-2- روشهای تغییر وتحول بنیادی مدرسه........................................................... 56

2-16- روشهای اصلاحی ودرمان آموزش وپرورش.................................................... 58

          گرایش اول تامل آموزش وپرورش جبرانی ، کلاسهای تطبیقی ، آموزش متقابل و      خدمات حمایتی در مدرسه است.

2-16-1- آموزش وپرورش جبرانی........................................................................... 59

2-16-1-1- برنامه های متنوع جبرانی........................................................................ 59

2-16-1-2- اثرات آموزش وپرورش جبرانی.............................................................. 60

2-16-2- خدمات حمایتی........................................................................................ 61

2-16-2-1- خدمات حمایتی در فرانسه..................................................................... 61

2-16-2-2- خدمات حمایتی در بلژیک : کلاسهای تطبیقی.......................................... 62

2-16-3- آموزش متقابل........................................................................................... 63

2-16-4- جنبشهای مبارزه با نابرابریها........................................................................ 64

2-16-5- آموزش خانواده......................................................................................... 66

2-16-6- پیوند خانه ومدرسه.................................................................................... 68

2-16-7- پروژه های محلی ومنطقه ای مبارزه با افت تحصیلی..................................... 69

2-17- بررسی مساله افت تحصیلی وارائه راه حلهای پیشنهادی در ایران....................... 72

2-18- خسارتهای ناشی از شکست تحصیلی درایران.................................................. 77

2-19- راه حلهای پیشنهادی واجرایی........................................................................ 78

2-20- روش دیگر جلوگیری از افت تحصیلی............................................................ 79

2-21- رویکردهای جامعه شناسی به آموزش وپرورش................................................ 83

2-22- مفاهیم کلیدی................................................................................................ 93

2-23- چارچوب نظری تحقیق.................................................................................. 98

         نقد وبررسی رویکردهای جامعه شناسی به آموزش وپرورش

2-24- مدل تحلیلی تحقیق........................................................................................ 105

2-25- فرضیه های تحقیق......................................................................................... 106

          مدل تحلیلی عوامل اجتماعی موثر بر افت تحصیلی

2-26- تعاریف نظری وعملیاتی مفاهیم...................................................................... 108

فصل سوم : روش شناسی تحقیق............................................................................... 117

3-1- جامعه آماری................................................................................................... 117

3-2- شیوه برآورد حجم نمونه................................................................................... 118

3-3- روش نمونه گیری............................................................................................ 119

3-4- واحد وسطح مشاهده....................................................................................... 120

3-5- شیوه جمع آوری اطلاعات............................................................................... 121

3-6- اعتبار وپایایی.................................................................................................. 122

3-7- روش تجزیه وتحلیل داده های آماری................................................................ 123

3-8- محدودیتها...................................................................................................... 123

فصل چهارم : نتیجه گیری ویافته های تحقیق

4-1- نتایج توصیفی................................................................................................. 128

4-2- نتایج همبستگی ها........................................................................................... 143

4-3- نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چند متغیره....................................................... 151

4-4- نتایج حاصل از تحلیل مسیر............................................................................. 154

فصل پنجم : نتیجه گیری وپیشنهادات

5-1- خلاصه نتایج حاصل از توصیف داده ها............................................................. 159

5-2- خلاصه نتایج حاصل از تبیین داده ها................................................................. 160

5-3- پیشنهاد ها...................................................................................................... 166