طراحی گنبد كامپرزیتی برای مساجد با توجه به معماری ایرانی – اسلامی

طراحی گنبد كامپرزیتی برای مساجد با توجه به معماری ایرانی – اسلامی

مقدمه :

در طول تاریخ – تمدنهای سنتی به چادر، مقبره و محراب به عنوان سمبومی از عالم كائنات می‌نگریستند ایدة «خانه كیهانی» از ارتباط دادن ساختمانها با آسمانها توسعه یافت. از آنجا كه شكل كرومی معنایی ژرف برای انسان سنتی داشت. طبیعی بود كه این معنارا ازشكل مشابه دیگری منتقل كند. اصطلاحات «چادر كیهانی» «چتر الهی» «بیضعه كیهانی» و «جام آسمانی» نشانگر عقاید سنتی و معانی باطنی دربارة گنبد هستند.

در فرهنگ اسلامی گنبد دارای تجلی زنده‌ای از جهان شناسی اسلامی است. به وسیلة معانی سمبرلیكی مفاهیم مركز، دایره و كره نهفته در گنبد به تمامیت به واقعیت می‌پیوندند. یك ارتباط اساسی در این مورد كه تأكید زیادی روی آن است. ایدة‌ روح می‌باشد كه همزمان همه موجودات را فرا می‌گیرد، همان گونه كه گنبد فضای محدود به خود را در بردارد و طاق آسمان كه همة آفرینش را احاطه می‌كند. عبور این «روح» از نوك گنبد سمبول و حركت است. این عبور را می‌توان به طرف پایین و دارای انبساط به سمت كثرت یا به طرف بالا و دارای انقباض به سمت وحدت دانست.

گنبد یك شكل از صورت زنده است. ایده‌ای است كه در امكانات مادی تجلی می‌كند. در پیشینة صحرانشینی، گنبد شبیه به ساختمانهای گنبدی است كه از اسكلتها گرد چوبی ساخته می‌شدند و روی آنها با پارچه یا پوست پوشیده می‌شد. پس از گسترش گنبدهای چربی به توسط انسانهای شهرنشین – معماری آجر و سنگ به عنوان ادامة آن آغاز شد و شكلهای قابل احترامی با مواد و مصالح دائمی و سنگین ساخته شد. مهارت و استادی معماران باعث سبكتر شدن وزن گنبد شد. زیرا معیار بارز زیبایی در گنبد همان سبكی آشكار آنها بود، چه از نظر مواد سازنده آن و چه از نظر دیدگاه چشم. زیرا تقلید «سنگین» تنها هنگامی كامل می‌شود كه با سبكی از لی «چادر كیهانی» كه از آن منشأ می‌گیرد، همساز شود.

الگوها و رنگها، هم داخلی و هم خارجی می‌تواند در این سبكی نقشی داشته باشند. چرخهای كیهانی یا مندلها، مانند شكوفه‌های ایجاد شده به توسط هندسة دایره روی سطوح گنبدی نمایان می‌شود. رنگها، ملایم و آرام – تصور عقل را ایجاد كرده و به شور و هیجان نفس اشارت دارند. این رنگهای سفید، سبز، آبی – فیروزه‌ای. طلایی یا حاصل آجر كاری و گچبری یا تركیبی از آنها هستند. گنبد در همة تجلیاتش محل «عرش الهی» پذیرای عقل و آزاد از زمان در شكل است.

پیامبر اكرم (ص) در معراج خود، گنبد بسیار بزرگی از مروارید مفید را تشریع می‌كنند كه روی چهار ستون كناری قرار داشت و روی آنها چهار قسمت «بسم الله الرحمن الرحیم » نوشته شده بود و از آن چهار چشمه آب، شیر، عسل و شراب جاری بود. این تمثیل مدل روحانی هر بنای گنبدی را توضیح می‌دهد. مروارید سفید سمبل «الروح» است كه گنبد آن همة خلقت را احاطه می‌كند. روح كلی كه قبل از دیگر مخلوقات خلق شده است. عرش الهی نیز كه همه چیز در برمی‌گیرد (العرش المحیط) سمبول عرش، فضای نامرئی فراسوی آسمان پرستاره است. از دیدگاه جسمانی، كه برای انسان طبیعی است ستارگان در كره‌های متحدالمركز حول زمین حركت می‌كنند و به وسیلة فضای بی انتها احاطه شده‌اند و خود این فضا به توسط روح كلی كه به عنوان «محل» متافیزیكی ادراك و معرفت در نظر گرفته می‌شود، در بر گرفته می‌شود.

مقطع یك گنبد شبیه به تیر (نیزه) و كمان «محمد» (ص) (كلمه) تیر «حقیقت محمدی» (روح) و نشانه و هدف آن «روح كلی» (الروح) است. پرواز این تیر روحانی پرواز و خروج از تاریكی به سوی «نور مطلق» می‌باشد. گنبد نشانة خدا شدن «كلمه» انسان است.

(مهرداد محمد حجازی – 1379)