نظریه صدق منطق دانان مسلمان

رساله كارشناسی ارشد

رشته الهیات گرایش فلسفه و كلام اسلامی

موضوع :

نظریه صدق منطق دانان مسلمان 

چكیده

درباره تئوری صدق در میان فیلسوفان و منطق دانان جهان شش نظریه وجود دارد رایج ترین و قدیمی ترین آنها نظریه مطابقت است كه سابقة آن به یونان و ارسطو می‌رسد هر چند در آثار ارسطو به طور مستقل به این بحث پرداخته نشده است. فلاسفه اسلامی به طور قطع و بدون تردید به این نظریه معتقدند و همچنین بسیاری از فیلسوفان مغرب زمین در تعریف صدق قضایا به نظریه مطابقت قائلند.

اساس نظریه مطابقت این است صدق قضیه عبارت از مطابقت آن با واقع و نفس الامر و این مسأله مبتنی بر دو اصل است اول اینكه واقعیتی هست و دوم اینكه ذهن ما قادر به كشف واقعیت می‌باشد.

فیلسوفان غربی در مورد صدق به تئورهای دیگر معتقدند كه این تئوری‌ها عبارتند : 1- تئوری هماهنگی : این نظریه به فلاسفه عقل گرا نسبت داده شده و آنها معتقدند كه صدق یك گزاره تنها به معنای سازگاری آن با نظامی از قضایای دیگر عقلی است. و برخی از پوزیتویست‌ها از این تئوری دفاع كرده‌اند و برخی از اینها معتقد بودند كه قضایای حسی و تجربی صدقشان از راه مطابقت معلوم می‌شود و قضایای كه تجربی و حسی نیستند صدقشان بوسیله سازگاری آنها با گزاره‌های آزموده شده بدست می‌آید و بعضی از پوزیتویست‌ها معتقدند تنها راه آزمون صدق قضایا ارتباط درونی میان خود باورها است.

2- تئوری عمل گرایانه : پیرس و جیمز و دیوئی از طرفداران این تئوری هستند و آنها در معناداری معتقدند كه معنای یك لفظ عبارت از پیامد عملی یا تجربی آن.

3- تئوری زیادتی صدق : طرفداران این نظریه معتقدند كه محمول صادق و كاذب زاید است و می‌توان آنها را حذف كرد و هیچ تأثیری در جمله ندارند.

4- نظریه غیر توصیفی صدق : معتقدان به این تئوری می‌گویند كه صدق و كذب كلمات توصیفی نیستند بلكه كلمات انجازی و تأییدی و انشایی هستند.

5- نظریه سمانتیكی صدق تارسكی : تارسكی ضمن قبول نظریه صدق ارسطویی با ارائه نظریه زبان و فرا زبان به بازسازی این تئوری پرداخته تا از شبهات و پارادوكس‌های كه در زبان پیش می‌آیند جلوگیری كند و از نظر وی صدق و كذب عناصر فرا زبانی هستند در حالیكه راست و دروغ عناصر زبانی هستند.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                             صفحه

فصل اول : مقدمه و پیشینه تاریخی

بخش اول : مقدمه و كلیات و معانی حق و صدق نزد حكمای اسلامی

1-1-      مقدمه     3

1-2-      تعریف مسأله        3

1-3-      سوالهای اصلی تحقیق          4

1-4-      فرضیه‌های تحقیق 4

1-5-      هدف‌های تحقیق     4

1-6-      روش تحقیق          4

1-7-      سابقه تحقیق          5

1-8-      معانی حق و صدق نزد حكمای اسلامی 5

1-9-      تمایز حق و صدق   6

1-9-1- رای مشهور حكمای اسلامی    6

1-9-2- نظریه برخی از فیلسوفان غربی           7

1-9-3- نظریه شهید مطهری             8

بخش دوم : پیشینة تاریخی نظریه مطابقت صدق

2-1- سابقه نظریه مطابقت در یونان    10

2-1-1- مطابقت از نظر افلاطون        10

2-1-2- نظریه مطابقت از دیدگاه ارسطو           12

2-1-3- نظریه مطابقت از نظر فارابی 14

2-1-4- نظریه مطابقت از دیدگاه ابن سینا          15

2-1-5- نظریه مطابقت از دیدگاه سهروردی       16

بخش سوم : آیا نظریه مطابقت تعریف صدق است یا ملاك آن

3-1- تمایز تعریف صدق و ملاك صدق            19

3-2- دیدگاه برخی از فلاسفه اسلامی    20

3-3- دیدگاه برخی از فلاسفه غربی      21

3-4- نقد و بررسی             21

فصل دوم : تئوری صدق از نظر منطق دانان غربی

بخش اول : نظریه مطابقت

1-1-      توضیح نظریه مطابقت         25

1-1-1-  نظریه مطابقت در نظر منطق دانان جدید غرب    25

1-1-2-  مطابقت و اتمیسم منطقی       25

1-1-3-  اشكالات نظریه مطابقت        29

بخش دوم : تئوری هماهنگی

2-1- تئوری هماهنگی یا سازگاری      35

2-2- اصل ارتباط درونی     36

2-3- درجات صدق            37

2-4- ایرادات نظریه هماهنگی           38

بخش سوم : تئوری عمل گرایانه

3-1- تئوری عمل گرایانه     37

3-2- نظریه شیلر   44

3-3- نقد و بررسی این نظریه            45

بخش چهارم : تئوری زیادتی صدق

4-1- تئوری زیادتی صدق    49

4-2- اشكالات نظریه زیادتی صدق      50

بخش پنجم : نظریه غیر توصیفی صدق             53

5-1- نظریه غیر توصیفی صدق         53

5-2- اشكالات نظریه غیر توصیفی صدق          56

بخش ششم : نظریه سمانتیكی صدق تارسكی

6-1- تبیین نظریه سمانتیكی تارسكی    56

6-1-1- مفهوم صدق به عنوان موضوع نظریه معنا شناختی تارسكی 58

6-1-2- تعریف صدق در نظریه معناشناسی تارسكی         63

فصل سوم : نظریه مطابقت صدق از نظر فیلسوفان و منطق دانان مسلمان

بخش اول : آیا مطابقت مربوط به علوم حضوری است یا حصولی

1-1-      تعریف علم حضوری وحصولی           79

1-2-      رابطه مطابقت با علم حضوری و حصولی          81

1-3-      راهیابی خطا در علم حضوری            83

بخش دوم : نظریه مطابقت به عنوان روش صدق در تصورات یا تصدیقات       85

بخش سوم : رابطه خبر با صدق و كذب

3-1- تحلیلی كه صدق و كذب پذیری را تعریف قضیه می‌داند          91

3-2- تحلیلی كه صدق و كذب پذیری را ملاك تمایز قضیه می‌داند     92

3-3- اشكال پارادكس دروغگو بر هر دو تحلیل    94

بخش چهارم : مناط صدق و كذب قضایا

4-1- بررسی اجمالی اختلاف حكما در تقسیم قضایا           97

4-2- صدق و كذب در انواع قضایا      101

4-2-1- قضایای خارجیه      101

4-2-2- قضایای ذهنیه         101

4-2-3- قضایای حقیقیه        106

بخش پنجم : معانی نفس الامر             105

5-1- نفس الامر به معنای عالم امر و عقول مجرده            106

5-2- نفس الامر به معنی فی نفسه       108

5-3- نفس الامر به معنای عالم ثبوت اشیاء         109

5-4- نقد و بررسی معانی ذكر شده از نفس الامر 110

بخش ششم : مطابقت در مباحث وجود ذهنی

6-1- مطابقت در مباحث وجود ذهنی    113

6-1-1- اهمیت بحث وجود ذهنی        113

6-1-2- تاریخچه وجود ذهنی             113

6-1-3- تبیین نظریه وجود ذهنی        114

6-1-4- آیا انحفاظ ماهیت از لوازم نظریه مطابقت است یا از مبنای آن            118

بخش هفتم : نظریه مطابقت از دیدگاه برخی از فیلسوفان مسلمان

7-1- نظریه ملاصدرا درباره مطابقت   123

7-2- حكیم سبزواری           125

7-3- علامه طباطبایی         126

7-4- شهید مطهری            138

7-5- استاد مصباح یزدی      144

7-6- جمع بندی و نتیجه گیری           148