ابعاد کودک همسری در ایران و جهان

کودک همسری که با عناوین مختلفی چون ازدواج زودهنگام، ازدواج نوجوانان و یا ازدواج کودکان شناخته می شود دارای ابعاد بسیار گسترده ای است.

ما در سایت cero.ir در مقالات متعدد و معتبری به این موضوع پرداخته ایم. حال در این صفحه از محصولات دانلودی سِرو قصد داریم در مقاله ای تحقیقاتی به ابعاد مختلف این موضوع بپردازیم. هرچند که ابعاد کودک همسری بسیار گسترده است و در یک مقاله نمی گنجد ولی سعی بر آن است که مسائل مهم آن بررسی شود.

کودک همسری در روانشناسی

کودک همسری (ازدواج زیر ۱۸ سال) یک پدیده زیانبار جهانی است که می تواند پیامدهای منفی بر رشد کودکان متولد شده از این ازدواج ها داشته باشد. مقابله با این مسئله یک اولویت جهانی است و هدف پنجم توسعه پایدار (SDG5) خواستار پایان دادن به تمام شیوه های نابرابری جنسیتی، از جمله ازدواج زودهنگام و اجباری، تا سال ۲۰۳۰ است.

اثرات کودک همسری بر سلامت جسمی و جنسی

مطالعات نشان داده اند که ازدواج در سنین پایین، به ویژه زیر ۱۹ سال، با مشکلات متعددی در سلامت جنسی و باروری همراه است، از جمله:

افزایش خطر ابتلا به بیماری های مقاربتی (مانند HIV)

افزایش احتمال سرطان دهانه رحم

حاملگی های ناخواسته و بارداری های متعدد

عدم دسترسی به روشهای پیشگیری از بارداری و خدمات بهداشتی مادران

خشونت جنسی و فیزیکی در زندگی زناشویی

پیامدهای روانی و سلامت روان در کودک همسری

اگرچه تأثیرات جسمی کودک همسری به طور گسترده بررسی شده است (برای تحقیق معتبر مقاله کودک همسری را ببینید)، اما مطالعات کمی به تأثیرات آن بر سلامت روان پرداخته اند. برخی تحقیقات، از جمله کار راج و بومر، نشان داده اند که افسردگی و خودکشی از مهم ترین پیامدهای روانی این پدیده هستند.

مشکلات روانی مرتبط با کودک همسری شامل:

افسردگی (رایج ترین پیامد)

اضطراب و استرس شدید

افکار و اقدام به خودکشی

اختلالات روانی ناشی از فقر، خشونت خانگی، انزوای اجتماعی و کاهش عزت نفس

مشکلات عاطفی ناشی از بارداری زودهنگام و از دست دادن استقلال فردی

عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت روان در کودک همسری

فقر: یکی از عوامل اصلی در افزایش مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب است.

خشونت خانگی (IPV) و خشونت جنسیتی: این عوامل تأثیر مستقیمی بر افزایش افسردگی در زنان و دختران جوان دارند.

بارداری زودرس و مشکلات زایمانی (مانند فیستول زایمان): این مشکلات نه تنها سلامت جسمی، بلکه سلامت روانی دختران را نیز تهدید می کنند.

عدم تحصیل و انزوای اجتماعی: نداشتن فرصت های آموزشی و قطع ارتباطات اجتماعی، ریسک ابتلا به اختلالات روانی را افزایش می دهد.

بدین ترتیب می توان گفت که کودک همسری تنها یک مشکل فردی نیست، بلکه در بستر عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شکل می گیرد [می توانید مقاله پدیده کودک همسری در جهان (معتبر) را مشاهده کنید.] پیامدهای آن نه تنها شامل خطرات جسمی و باروری، بلکه اختلالات شدید روانی مانند افسردگی، اضطراب، خودکشی، و مشکلات عزت نفس است. مقابله با این مسئله نیازمند اقدامات جهانی و سیاست گذاری هایی برای کاهش فقر، افزایش آگاهی، و حمایت از حقوق دختران است.

علل و آثار کودک همسری

کودک همسری نه تنها پیامدهای فردی و خانوادگی دارد، بلکه هزینه های اقتصادی گسترده ای را نیز به دنبال دارد. مطالعات نشان داده اند که هزینه جهانی کودک همسری تا سال ۲۰۳۰ حدود ۴ تریلیون دلار خواهد بود. برای مقابله با این معضل، نیاز به برنامه های جامع آموزشی، اقتصادی و اجتماعی وجود دارد تا دختران فرصت های بهتری برای زندگی مستقل و سالم داشته باشند.

علل کودک همسری

کودک همسری یک پدیده پیچیده است که تحت تأثیر عوامل مختلفی در سطح خانواده، جامعه و اجتماع شکل می گیرد:

1. نابرابری جنسیتی: در بسیاری از جوامع، زنان و دختران کم ارزش تر از مردان تلقی می شوند و وظیفه آن ها به نگهداری از خانه و فرزندآوری محدود می شود. در این فرهنگ های پدرسالارانه، مردان تصمیم گیرنده اصلی هستند، از جمله در مورد ازدواج دختران.

2. فقر و ناامنی غذایی: خانواده های فقیر برای کاهش هزینه های زندگی یا به دست آوردن امنیت مالی، دختران خود را به ازدواج درمی آورند. در برخی موارد، ازدواج زودهنگام برای دریافت مهریه، پرداخت بدهی یا حل اختلافات خانوادگی صورت می گیرد.

3. باورهای اشتباه درباره امنیت و خشونت: برخی والدین تصور می کنند که با ازدواج زودهنگام، دخترشان را از خطراتی مانند خشونت جنسیتی، تجاوز و ناامنی اجتماعی محافظت می کنند، همچنین تحقیق معتبر مقاله ازدواج زودهنگام نوجوانان را ببینید.

4. جنگ، بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی: شرایط بحرانی، جنگ و تغییرات اقلیمی باعث افزایش خطر کودک همسری می شود. اکثر ۱۰ کشور دارای بیشترین نرخ کودک همسری در شرایط ناپایدار به سر می برند. مهاجرت اجباری در این مناطق نیز منجر به ازدواج زودهنگام می شود، زیرا دختران بدون خانواده ممکن است برای بقای خود به ازدواج با مردان مسن تر روی بیاورند. همچنین، در برخی موارد، کودک همسری پوششی برای قاچاق انسان و بهره کشی جنسی است.

5. تأثیرات ماندگار پاندمی کووید-۱۹: همه گیری کرونا شرایط اقتصادی و اجتماعی را وخیم تر کرد و باعث افزایش ۱۳ میلیون مورد ازدواج زودهنگام در ۱۰ سال آینده خواهد شد.

آثار کودک همسری

ازدواج در سنین پایین پیامدهای جدی و جبران ناپذیری برای فرد، خانواده و جامعه دارد:

1. خشونت خانگی: دخترانی که ازدواج می کنند، اغلب از سوی همسر و خانواده همسر مورد خشونت جسمی، روانی و جنسی قرار می گیرند.

2. بارداری در نوجوانی: بدن دختران کم سن برای بارداری و زایمان آماده نیست که منجر به عوارض جدی پزشکی و حتی مرگ مادر و نوزاد می شود. می توانید به مقاله معتبری که با عنوان تحقیق ازدواج زودهنگام و سلامت باروری در سایت سِرو منتشر شده است مراجعه کنید.

3. سلامت جسمانی پایین: دختران متأهل در مقایسه با همسالان مجرد خود، بیشتر دچار سوءتغذیه و محرومیت از خدمات بهداشتی و اقتصادی می شوند که این مشکلات به نسل های بعدی نیز منتقل می شود.

4. کاهش فرصت های تحصیلی و شغلی: اغلب دختران پس از ازدواج از مدرسه ترک تحصیل کرده و با بارداری، احتمال بازگشت به تحصیل به حداقل می رسد. این امر موجب کاهش فرصت های شغلی آنها در آینده می شود.

5. افزایش فقر: ازدواج زودهنگام، به ویژه در جوامع فقیر، باعث کاهش درآمد و استانداردهای زندگی می شود و چرخه فقر بین نسل ها تداوم می یابد. این مسئله فشار بیشتری بر نظام های رفاه اجتماعی وارد می کند که در کشورهای کم درآمد معمولاً اولویت کمتری دارند.

6. مشکلات سلامت روان: ازدواج در سنین پایین خطر ابتلا به بیماری های روانی مانند افسردگی، اضطراب و خودکشی را افزایش می دهد.

آمار و عوامل مؤثر بر کودک همسری در ایران

آمار کودک همسری در ایران

۱۷٪ از دختران ایرانی قبل از ۱۸ سالگی ازدواج می کنند و ۳٪ قبل از ۱۵ سالگی به ازدواج در می آیند.

بر اساس داده های مرکز آمار ایران (ISC)، در بازه سه ماهه اول سال ۱۴۰۰ (مارس تا ژوئن ۲۰۲۱)، ۹۷۵۰ دختر ۱۰ تا ۱۴ ساله به طور رسمی ازدواج کردند که بالاترین آمار ثبت شده در یک فصل تقویمی بوده است.

بین سال های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ (۲۰۲۱-۲۰۲۲)، حداقل ۲۷,۴۴۸ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال به ثبت رسیده است.

گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران اعلام کرده که بین سال های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ (۲۰۱۲-۲۰۱۳)، ۴۰,۶۳۵ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال ثبت شده که در بیش از ۸۰۰۰ مورد، همسران آن ها حداقل ۱۰ سال بزرگ تر بوده اند.

طبق گفته یکی از اعضای کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس، هزاران ازدواج کودکان به صورت غیررسمی و بدون ثبت رسمی انجام می شود و در برخی موارد، سن واقعی دختران ثبت نمی شود.

عوامل مؤثر بر کودک همسری در ایران

کودک همسری در ایران تحت تأثیر نابرابری جنسیتی و دیدگاه هایی است که دختران را پایین تر از پسران می دانند. عوامل زیر به این پدیده دامن می زنند:

فقر: برخی خانواده ها دختران خود را در ازای پول یا خانه به ازدواج در می آورند. در این شرایط، دختران به عنوان کالا تلقی شده و زیبایی آن ها در تعیین مبلغ مهریه نقش دارد.

سنت های اشتباه مانند ازدواج خونی: در برخی قبایل، دختران برای حل اختلافات قبیله ای ازدواج می کنند.

ازدواج ناف بری: در برخی مناطق، دختران هنگام تولد به عنوان همسر آینده یکی از بستگان (مانند پسرعمو) تعیین می شوند.

ازدواج موقت (صیغه): برای دور زدن محدودیت های شرعی روابط جنسی خارج از ازدواج، صیغه در مواردی شامل کودکان نیز می شود.

عوامل دینی و قانونی: طبق قانون ایران (بر اساس شریعت اسلامی)، حداقل سن قانونی ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال است، اما با رضایت پدر و تأیید قاضی، ازدواج در سنین پایین تر نیز مجاز است. این مسئله باعث شده ازدواج کودکان به عنوان یک امر طبیعی و اجتماعی پذیرفته شود.

حفظ آبرو و جایگاه خانوادگی: در برخی مناطق، ازدواج دختران کم سن برای افزایش موقعیت اجتماعی و قبیله ای خانواده انجام می شود. برخی خانواده ها دختران را زود به خانه بخت می فرستند تا از ورود آنها به روابط عاشقانه و خدشه دار شدن آبروی خانواده جلوگیری کنند.

کودک همسری در فقه و اسلام

در فقه اسلامی موضوع کودک همسری به ازدواج کودکان پیش از بلوغ پرداخته شده است. به عبارت دیگر، در منابع کلاسیک، ازدواج پیش از بلوغ از نظر شرعی مجاز بوده است به شرط آنکه با اجازه ولی (سرپرست قانونی) و به نفع مصلحت کودک انجام شود؛ اما مباشرت جنسی تا رسیدن به بلوغ ممنوع تلقی می شد. پیشینه این دیدگاه بر مبنای نشانه های جسمانی بلوغ و شرایط اجتماعی و اقتصادی زمان خود بنا شده بود.

امروزه، بسیاری از فقها و مراجع تقلید، با توجه به تغییر شرایط اجتماعی، علمی و حقوق بشری، اختلاف نظر دارند؛ برخی این ازدواج ها را غیرمطلوب یا حتی باطل می دانند، چرا که بلوغ جنسی، فکری و مالی در عصر حاضر مفهومی گسترده تر و متفاوت از گذشته دارد. به طور خلاصه، اگرچه در فقه سنتی ازدواج کودکان تا حدی مجاز بوده، اما نظرات معاصر تأکید می کنند که ازدواج باید در زمانی صورت گیرد که فرد از نظر جسمی و روانی بالغ و آماده باشد تا از پیامدهای منفی ناشی از ازدواج در سنین پایین جلوگیری شود.

خیانت زناشویی در ازدواجهای زودهنگام

ما در مقاله هایی معتبر به طور مفصل به موضوع خیانت زناشویی پرداخته ایم. به عنوان مثال مقاله رضایت و خیانت زناشویی یا مقاله بررسی خیانت زناشویی با نظریه بازی ها بطور مفصل این موضوع را بررسی کرده است. اما در مورد خیانت زناشویی در کودک همسری موارد زیر قابل ذکر است.

بر اساس مطالعات، خیانت زناشویی در ازدواج های کودکان (ازدواج های انجام شده پیش از ۱۸ سال) یک پدیده چندبعدی است که در آن، عدم تعادل قدرت، کمبود استقلال و بلوغ عاطفی ناکافی، زمینه ساز بروز خیانت می شود. به طور کلی، پژوهش های خارجی نشان می دهند:

1. عدم تعادل قدرت و ضعف روانی:

ازدواج در سنین پایین باعث می شود که طرف نابالغ (اغلب دختر) در برابر سوءاستفاده و خیانت از سوی همسر بالغ تر، آسیب پذیرتر باشد. این شرایط می تواند منجر به ایجاد الگوهای دلبستگی ناایمن و مشکلات روانی بلندمدت مانند افسردگی و اضطراب شود.

2. عوامل اقتصادی، فرهنگی و آموزشی:

مطالعات نشان می دهند که فقر، نابرابری های جنسیتی و محدودیت های آموزشی هم زمان با کودک همسری، خطر خیانت در این ازدواج ها را افزایش می دهند. به عبارت دیگر، در محیط هایی که ازدواج کودکان به طور نرمال پذیرفته شده و از دیدگاه اقتصادی و فرهنگی مورد حمایت قرار می گیرد، احتمال بروز خیانت نیز بیشتر دیده می شود.

3. پیامدهای روان شناختی:

تحقیقات بین المللی تأکید دارند که خیانت زناشویی در ازدواج های کودکان می تواند باعث بروز مشکلات جدی روانی و عاطفی شود؛ از جمله کاهش عزت نفس، ایجاد ترس و اضطراب در رابطه های بعدی، و عدم توانایی در ایجاد روابط عاطفی سالم در بزرگسالی.

وفاداری زناشویی کودکان

در مقاله ای در مورد وفاداری زناشویی به طور کامل به این موضوع پرداخته ایم در اینجا می خواهیم وفاداری زوجین کودک را هم بصورت مختصر بررسی کنیم. بر اساس جستجوهای انجام شده در منابع خارجی، چند نکته کلیدی درباره وفاداری زناشویی در ازدواج های کودکان به دست آمده است:

1. عدم بلوغ عاطفی و توانمندی محدود در برقراری تعهد:

مطالعات بین المللی نشان می دهد که ازدواج های صورت گرفته در سنین پایین (قبل از رسیدن به بلوغ عاطفی و روانی) به دلیل ناتوانی فرد در درک کامل مفهوم تعهد زناشویی، ممکن است دچار مشکلات وفاداری شوند. پژوهشگران معتقدند که ازدواج در دوران کودکی، زمینه ساز ایجاد الگوهای ناپایدار دلبستگی و وفاداری می شود.

2. تأثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی:

در جوامعی که ازدواج کودکان به عنوان یک واقعیت نرمال فرهنگی و اقتصادی تلقی می شود، تحقیقات خارجی نشان داده اند که عوامل مانند فقر، محدودیت های آموزشی و فشارهای اجتماعی می توانند بر کیفیت تعهدات زناشویی تأثیر بگذارند. این شرایط باعث می شوند که زوجین از نظر عاطفی به اندازه کافی به یکدیگر وابسته نشوند و حفظ وفاداری در این شرایط چالش برانگیزتر شود.

3. پیامدهای بلندمدت بر سلامت روان:

پژوهش های صورت گرفته در حوزه روانشناسی ازدواج و خانواده تأکید می کنند که ازدواج های کودکانه، به دلیل عدم بلوغ کامل، در آینده ممکن است با عدم توانایی در برقراری روابط وفادارانه همراه شوند. این موضوع می تواند منجر به افزایش خیانت و ناپایداری روابط زناشویی در بزرگسالی شود.

برای افزایش سطح وفاداری در ازدواج های زودهنگام، باید بر بهبود آموزش های مربوط به روابط سالم، تقویت مهارت های ارتباطی و افزایش آگاهی درباره حقوق و تعهدات زوجین تاکید شود. همچنین، ایجاد چارچوب های قانونی قوی تر و حمایت از حقوق کودکان در ازدواج، از جمله راهکارهایی است که می تواند به بهبود وضعیت وفاداری کمک کند.

مداخلات درمانی (زوج درمانی) در همسران کودک

در مقالات متعددی مباحث زوج درمانی بررسی شده اند مثلا در مقاله زوج درمانی متمرکز بر هیجان این مورد به تفصبل مورد بررسی قرار گرفت. منابع و برخی از مطالعات اخیر به بررسی مداخلات درمانی (از جمله زوج درمانی) در زمینه روابط زناشویی کودکان پرداخته اند. نکات کلی به دست آمده به صورت خلاصه عبارتند از:

تاکید بر تغییر الگوهای ارتباطی ناسالم:

ازدواج های انجام شده در سنین پایین معمولاً با الگوهای دلبستگی ناسالم همراه هستند. زوج درمانی به عنوان روشی برای بازسازی ارتباطات عاطفی سالم و ایجاد الگوهای رفتاری مثبت در زوجین، نقش مهمی ایفا می کند. مداخلات زوج درمانی در این زمینه تلاش می کنند تا از طریق بهبود مهارت های ارتباطی، افزایش همدلی و ایجاد فضای امن برای ابراز احساسات، پایه های یک رابطه مستحکم تر ایجاد شود.

مداخلات تخصصی برای بهبود تعهد و وفاداری:

بهبود سطح آگاهی و آموزش زوجین (به ویژه در زمینه درک مفاهیم تعهد و وفاداری) می تواند به کاهش مشکلات ناشی از ازدواج های زودهنگام کمک کند. زوج درمانی در این زمینه می تواند به زوج ها در درک عمیق تر نیازها، انتظارات و محدودیت های یکدیگر یاری رساند تا به تعهد و وفاداری پایدار دست یابند.

ترکیب درمان های فردی و زوجی:

در برخی موارد، درمانگران توصیه می کنند که علاوه بر جلسات زوج درمانی، مداخلات فردی برای اعضای خانواده (به ویژه دختران و پسران متأثر از ازدواج کودکان) نیز برگزار شود تا اثرات روانی و عاطفی ناشی از ازدواج های پیش از بلوغ به حداقل برسد.

چالش های اجرایی:

یکی از نکات مهم در اجرای زوج درمانی در این زمینه، چالش های ناشی از تفاوت های سنی، قدرت و تجربه زندگی زوجین است. به همین دلیل، مداخلات باید به صورت ویژه و با رویکردهای بومی شده طراحی شوند تا با شرایط فرهنگی و اجتماعی مربوطه سازگار باشند.

به طور کلی، اگر چه ادبیات تخصصی در زمینه زوج درمانی برای ازدواج های کودکان نسبتاً محدود است، اما مطالعات موجود نشان می دهند که مداخلات زوج درمانی می تواند به بهبود کیفیت روابط و افزایش تعهد و وفاداری در این نوع ازدواج ها کمک کند. این رویکردها معمولاً شامل تقویت مهارت های ارتباطی، آموزش در زمینه حل تعارض، و بازسازی الگوهای دلبستگی سالم می باشد.

استفاده از مطالب این صفحه با ذکر منبع بلامانع است.