پروپوزال بررسی فقهی عسر و حرج در فقه امامیه

بررسی فقهی عسر و حرج در فقه امامیه

Legal reviews hardship in Jurisprudence

معرفی و بخشهایی کوتاه از متن پروپوزال

قاعده ی عسر و حرج از قواعد راهگشا در مسائل حقوقی می باشد که در قوانین مدنی دو کشور ایران و افغانستان وارد شده است. دلیل آن نیز همان پشتوانه ی فقهی آن است که هر دو کشور اسلامی دارای قوانینی مبتنی بر احکام اسلامی می باشند. قاعده ی مذکور توسط فقهای شیعی و اهل سنت استخراج شده و به صورت قواعد فقهی مورد استفاده قرار گرفته اند. قاعده ی مذکور توسط فقهای اهل سنت به نام قاعده ی المشقه تجلب التیسیر آمده است؛ که در همان مفهوم عسر و حرج می باشد. این قاعده ی راهگشای فقهی و متحول که مبتنی بر دور اندیشی فقه پویای اسلامی است در مواردی که وارد قوانین گشته، موجب تحول حقوق امروزی در مرتفع نمودن بسیاری از مشکلاتی گشته است که به سبب پایبندی به اصول و اسلوبهای کلی و قواعد عمومی خشک و بی روح و دارای انعطاف ناچیز، ایجاد شده است. البته قابل ذکر است که در به کارگیری این قاعده هم در برخی قوانین و هم در مرحله ی عمل توسط قضات به سختی مورد استفاده قرار می گیرد که خود نیز منجر به عسر و ضیق و بروز مشکلات متعدد اقتصادی و اجتماعی در روابط طرفین در حقوق تعهدات، اداری و... می گردد که راه حل آن تنها تمسک به قاعده ی مترقی عسر و حرج بر حسب شرایط و مقضیات است. عسر و حرج مر کب از دو واژه عسر و حرج می باشد. عسر مصدر و به معنای دشوار شدن، دشواری، تنگی، سختی و تنگدستی می باشد و اسم مصدر عسر، عسرت به همان معنای تنگی، سختی و دشواری است. حرج اسم و به معنای تنگی و فشار، جای تنگ، مکان تنگ و پر درخت و نیز به معنی گناه، بزه، چنانکه گویند حرجی بر او نیست؛ یعنی اعتراضی بر او نیست. در تعریف حقوقی و ارتباط آن دو چنین گفته اند: هر عملی که انسان را به تنگنا و ضیق اندازد، دشوار و سخت هم هست و همچنین هر کاری که انجام دادنش برای آدمی سخت و شاق باشد، موجب تنگی و اعمال فشار بر او نیز می شود. به علاوه، ضابطه ی تعیین مصداق عسر و حرج، عرف است که مطابق آن، هر کاری که موجب مضیقه و تنگنا باشد، حرج و دشواری نیز تلقی می شود. ...

سوالات تحقیق:

قاعده نفی عسر و حرج بر چه اصولی استوار است؟

سایر سوالات تحقیق عبارتند از: در چه مواردی زوجیت موجب عسر و حرج گردد میتواند منجر به طلاق کردد؟ دلایل قاعده در فقه امامیه کدام است؟

اهداف پژوهش:

بررسی قاعده نفی عسر و حرج .

بررسی مواردی که زوجیت موجب عسر و حرج گردد میتواند منجر به طلاق کردد.

بررسی دلایل قاعده در فقه امامیه.

تعریف واژه ها و اصطلاحات

مشقت از باب شقّ به معنی سخت بودن، سنگین بودن، ظالمانه و غیر قابل تحمل بودن، ناراحت کردن و دشواری و سختی در کار می باشد. این واژه مترادف کلمه عسر است. ...

اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

بسیاری از تکالیف بالطبع با مقداری سختی و مشقت همراهند، آنچه نفی گردیده است، عسرو حرج مازاد بر سختی و مشقت طبیعی تکلیف است و ملاک آن طاقت متوسط مردم در حالت متعارف و عادی است. یعنی در حالتی که مبرا از مرض و عذر باشد. با این وصف مرجع تعیین معنای عسر وحرج عرف است. در مجموع قوانین عسر و حرج هم براى دادگاهها راه گشا و هم زنان را از سردرگمى قبلى بیرون آورده و تا حدودی از برخورد سلیقه اى قضات جلوگیرى و آن را قانونمند نموده است. این نکته را نباید فراموش نمود که مصادیق عسر و حرج در زمانها و مکانهاى متفاوت متغیر است و این دوعنصر در تعیین مصادیق موثر و مورد اجماع فقهاست. در دین اسلام احکام بسیاری وجود دارد که انجام آنها دشوار است؛ مانند جهاد و نبرد، گرفتن روزه در هوای گرم 50 درجۀ تابستان و... بدیهی است که این قاعده در مورد آنها اجرا نخواهد شد؛ چرا که مقتضای لطف و تفضل الاهی که برداشتن عسر و حرج بود، در این موارد همان لطف و امتنان اقتضای عدم اجرای قاعده مذکور را دارد. به بیان روشن تر، در این موارد جریان اهم و مهم در میان خواهد بود. مصلحت جامعۀ اسلامی اقتضای جهاد و دفاع از کیان اسلام و ناموس امت اسلامی را دارد، به یقین در چنین مواردی قاعده مزبور جاری نخواهد شد. اگر با جعل حکمی کل مکلفین در عسر و حرج قرار نگیرند، بلکه عده خاصی با چنین مشکلی روبرو شوند -مثلاً وضو یا روزه بر یک یا چند نفر حرجی باشد- طبیعی است که با استناد به این قاعده وجوب از آنها برداشته می شود. ...